DOOR ANNEMIE DILLEN EN THOMAS KNIEPS. Geëngageerde katholieke gelovigen denken niet zo traditioneel als gedacht over thema’s als homoseksualiteit, echtscheiding, ongehuwd samenwonen. Meer nog: ze zijn het vaak niet eens met de officiële kerkelijke standpunten. Dat blijkt uit een bevraging van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen bij 1853 priesters en religieuzen, godsdienstleerkrachten, betaalde pastoraal medewerkers en vrijwilligers.

Annemie Dillen en Thomas Knieps

Sommigen gaan ervan uit dat katholieken en kerkelijk geëngageerde mensen zeer klassiek denken over huwelijk en gezin en dat ze de kerkelijke leer ter zake volgen. Of anders gezegd: dat ze grote voorstanders zijn van het heteroseksuele huwelijk, waarbinnen seksualiteitsbeleving en het krijgen van kinderen thuishoren. Geëngageerde gelovigen zijn echter niet zo traditioneel als vaak gedacht.

Empirisch onderzoek

Eind 2013, begin 2014 kregen we resultaten van een bevraging bij 1853 katholieke pastoraal geëngageerden (betaalde pastoraal werkers, godsdienstleerkrachten, priesters en vrijwilligers binnen de Vlaamse kerk). Dit (grotendeels) kwantitatieve empirische onderzoek hebben we opgezet naar aanleiding van de synode over het gezin die in oktober 2014 in Rome plaatsvindt. Dan komen bisschoppen uit de hele wereld samen om na te denken over actuele thema’s rond gezin en geloof. Vanuit Rome was een brede bevraging uitgegaan naar alle landen om te weten te komen hoe gelovigen dachten over de kerkelijke leer rond huwelijk en gezin en rond geloofsopvoeding in gezinnen.

Vanuit de KU Leuven, Faculteit Theologie en Religiewetenschappen, wilden we bijdragen aan het nauwkeuriger zicht krijgen op hoe in Vlaanderen gedacht wordt over deze thema’s. Daarom stelden we zelf een online vragenlijst op, waarbij mensen meestal een stelling konden beoordelen via een schaal van 1 tot 5. Zo kwamen we veel te weten over wat leeft in Vlaanderen, bij de specifieke groep die we wilden bereiken, met name de mensen die actief betrokken zijn in de kerk en die geëngageerd met geloof bezig zijn. Want dat voor een doorsnee Vlaming hertrouw na echtscheiding niet echt een moreel probleem is of dat homoseksuele relaties in Vlaanderen vrij algemeen aanvaard worden, dat weten we eigenlijk wel. Maar we veronderstelden dat een onderzoek bij uitdrukkelijk pastoraal geëngageerden wel wat nuanceringen en nieuwe inzichten kon opleveren. De resultaten van het onderzoek worden voorgesteld op de studiedag op 12 mei 2015.

Genuanceerde meningen

We waren blij met de brede respons op de bevraging, en heel wat respondenten gaven ook aan blij te zijn dat ze op die manier hun visie te kennen konden geven en hoopten dat er verder nog naar geluisterd zou worden. De bevraging bracht in elk geval ook op heel wat plekken in Vlaanderen gesprekken op gang. Maar heel wat respondenten gaven in een open luik aan het einde van de bevraging ook weer dat ze graag nog veel genuanceerder zouden spreken over de thematiek, en dat veel afhangt van de situatie.

Geen homogene groep

We weten uit ander onderzoek dat een sterke mate van geloof en kerkelijke praktijk meestal vrij sterk samenhangt met een eerder klassieke visie op huwelijk en gezin. Ons onderzoek doorbreekt echter het beeld van een homogene groep van geëngageerde en kerkgetrouwe katholieken en geeft een genuanceerd beeld van de Vlaamse kerk. De kerkelijke leerstellingen rond huwelijk en seksualiteit worden naast de kerkelijke leiding door een zeer beperkte groep van pastoraal geëngageerden onderschreven. Een grote groep anderen noemt zichzelf uitdrukkelijk katholiek en is kerkelijk betrokken, maar is het slechts in beperkte mate eens met de leer rond huwelijk en gezin.

Samenhang met de manier van geloven en de functie

Verschillen tussen instemming en afwijzing hangen niet alleen samen met het gelovig zijn of niet gelovig zijn, maar wel met de manier waarop men gelooft (eerder ‘letterlijk’, gelovend in één absolute waarheid of meer symbolisch, bewust van de context-bepaaldheid van geloofsuitspraken). Het is vooral de eerste groep, die eerder letterlijk denkt, die meestal ook sterker geneigd is vast te houden aan de kerkelijke leer over het gezin.
Bij priesters is er gemiddeld meer instemming met de kerkelijke leer dan bij vrijwilligers en bij lekenpastores/godsdienstleerkrachten, maar ook daar wijzen de resultaten in het algemeen op relatief weinig instemming met de kerkelijke leer over het gezin.

Homoseksualiteit en homohuwelijk: een voorbeeld van genuanceerde reflectie

Op de stelling “Mensen met een homoseksuele of lesbische geaardheid moeten zich onthouden van seksuele betrekkingen” antwoordt 83 % oneens of helemaal oneens, en nog eens bijna 10 % zegt ‘ik weet het niet zo goed’. Slechts een kleine groep is het eens met het standpunt van de katholieke kerk ter zake. Wat het homohuwelijk betreft, bestaat er echter meer verdeeldheid binnen de groep. We vroegen naar de mate van instemming met de volgende uitspraak: “Ik erken de waarde van homoseksuele duurzame partnerrelaties maar vind dat ze geen ‘huwelijk’ genoemd mogen worden.” Deze grafiek toont duidelijk een verdeeldheid in de visies.

Ik erken de waarde van homoseksuele duurzame partnerrelaties maar vind dat ze geen ‘huwelijk’ genoemd mogen worden.

1: Helemaal oneens = 17,7%
2: Oneens = 23,4%
3: Ik weet het niet zo goed =15,5%
4: Eens = 27,7%
5: Helemaal eens = 15,7%
gemiddelde = 3,00, standaarddeviatie = 1,360

 Echtscheiding en hertrouw: geëngageerde gelovigen ten dele vergelijkbaar met de ‘doorsnee Vlaming’

Over echtscheiding en hertrouw krijgen we eveneens een genuanceerd beeld. De stelling “Gescheiden mensen die hertrouwd zijn moeten in de kerk op dezelfde manier benaderd worden als alle andere christenen.” kan op zeer veel bijval rekenen (90,7 % is het eens of helemaal eens). Toch zijn de respondenten heel wat terughoudender wat echtscheiding betreft, dan een doorsnee groep Vlamingen. De stelling “Uit elkaar gaan is de beste oplossing in geval van een ongelukkige relatie, ook als er kinderen zijn” geeft veel minder duidelijk uitgesproken visies.

Gescheiden mensen die hertrouwd zijn moeten in de kerk op dezelfde manier benaderd worden als alle andere christenen.

1: Helemaal oneens = 3,7%
2: Oneens = 17,6%
3: Ik weet het niet zo goed = 35,7%
4: Eens = 36,2%
5: Helemaal eens = 6,7%
gemiddelde = 3,25, standaarddeviatie = 0,947

Wanneer we de scores op onderstaande vraag gaan vergelijken met het sociologische onderzoek ‘Scheiding in Vlaanderen’, waarbij dezelfde vraag gesteld werd, stellen we vast dat de groep kerkelijk geëngageerden gemiddeld meer dan de doorsnee Vlaming terughoudend staat tegenover echtscheiding. Tegelijkertijd is meer dan 40 % het eens met deze stelling. We kunnen er dus niet zonder meer van uitgaan dat kerkelijk geëngageerden heel anders denken dan anderen. Ook binnen deze groep zijn veel verschillen merkbaar.

Conclusie: Kritische gelovigen

Gelovig en geëngageerd zijn in de katholieke kerk wil dus niet noodzakelijk zeggen: het eens zijn met alle items rond huwelijk en seksualiteit die door de officiële kerk worden voorgesteld. We krijgen een duidelijk beeld van een kerk en van kerkelijk betrokken mensen die zeer gelovig en geëngageerd zijn maar toch kritisch staan tegenover het merendeel van de bevraagde elementen van de kerkelijke leer over het gezin. Indien er sprake kan zijn van een scheidingslijn tussen diegenen die vasthouden aan de kerkelijke leer en anderen die er niet mee instemmen, dan verloopt die lijn niet tussen kerkgetrouwen en randkerkelijken maar doorheen de groep van geëngageerde gelovigen.