DOOR ARNOUT GEERAERT. Dat #FIFA trending zou zijn deze week stond in de sterren geschreven. Vrijdag vindt immers de verkiezing plaats van de nieuwe FIFA-voorzitter. De verwachting is dat dat de huidige voorzitter, Sepp Blatter, ondanks wereldwijd protest zijn vijfde termijn zal mogen aanvangen. Maar dit gebeuren kreeg een onverwachte wending door de aanhouding van zeven FIFA-bestuursleden op verdenking van corruptie na een inval van de Zwitserse autoriteiten in een bijzonder fraai hotel in het mondaine Zurich. Collectief en luid boegeroep zijn FIFA haar deel na deze donkerrode kaart, maar hoe moet het nu verder?

Toegegeven, deze gebeurtenissen zullen weinigen hebben verbaasd, of men nu voetballiefhebber is of niet. De handelingen van de Zwitserse autoriteiten, ingegeven door hun Amerikaanse collega’s, vormen immers de meest recente episode in een lange en uitgesproken gemediatiseerde reeks van schandalen over omkoping van en door hooggeplaatste bestuursleden binnen de wereldvoetbalbond. Toch lijkt de impact van de gebeurtenissen van deze week groter dan in het verleden omdat een aantal FIFA-bestuursleden ditmaal daadwerkelijke vervolging riskeren. Het Zwitserse rechtssysteem mag bescherming bieden tegen actieve vervolging van private corruptie; het Amerikaanse rechtssysteem ziet dit duidelijk anders. De VS is een voetbaldwerg, maar afgelopen week bleek opnieuw dat het ook een wereld(politie)macht is die men niet zomaar tegen de schenen schopt. In Washington is men duidelijk “not amused” over FIFA-corruptie op Amerikaanse bodem en het mislopen van de organisatie van het WK voetbal in 2022.

Arnout Geeraert

Wat is het probleem?

Corruptie binnen sportorganisaties is een complex gegeven, bepaald door een combinatie van culturele en structurele factoren. Bepaalde structuren (of het gebrek daaraan) werken problemen gerelateerd aan corruptie, machtsconcentratie en ineffectief bestuur in de hand. Een belangrijke oorzaak van de corruptieproblemen binnen FIFA is inderdaad het gebrek aan een solide interne werking. Sportfederaties in het algemeen werden opgericht in een context van amateurisme en hebben zich door de jaren heen onvoldoende aangepast aan een commerciële logica waarin het vermarkten van televisierechten, sponsoring en merchandising centraal staan. Een gebrek aan hoogwaardige (financiële) controlesystemen en gelimiteerde ambtstermijnen voor bestuursleden heeft een patronagesysteem gevoed: leden van het uitvoerend comité van FIFA leveren financiële gunsten aan bevriende bestuurders op lagere niveaus of aan commerciële entiteiten en omgekeerd. Tegelijkertijd verlopen hervormingen binnen FIFA traag en bijzonder moeizaam. Een onafhankelijke hervormingscommissie, opgericht door Sepp Blatter in 2011, liet enkele belangrijke organisatorische veranderingen doorvoeren, maar slaagt er niet in om een intern draagvlak te creëren voor enkele van haar belangrijkste voorstellen. Nog steeds zijn er geen gelimiteerde ambtstermijnen en ontbreken state-of-the-art financiële controlesystemen en selectieprocedures met betrekking tot bestuursleden en WK-gastlanden.

Wat is de oplossing?

Uiteraard bestaat er bestaat geen wondermiddel dat de corruptie binnen organisaties met een beweging wegtovert. Wel is duidelijk dat het verbeteren van de interne structuren van de voetbalfederatie een absolute voorwaarde is wil men bestuursleden de mogelijkheid ontnemen om zich in te laten met onfrisse praktijken. Dit geldt uiteraard bij uitbreiding voor alle voetbalfederaties, maar indien FIFA goed bestuur in lagere federaties daadwerkelijk wilt afdwingen, dan moet het als mondiale federatie uiteraard het goede voorbeeld stellen. Enkele relatief eenvoudige structurele veranderingen kunnen de aanwezige corruptie in belangrijke mate indijken. Ten eerste moet men gelimiteerde ambtstermijnen invoeren voor verkozen bestuursleden. FIFA-bestuursleden kunnen momenteel vrijwel onbeperkt opnieuw verkozen worden en dit werkt machtsconcentratie in de hand. Sepp Blatter is hier in feite het perfecte voorbeeld van. Hij heeft als quasi permanente/levenslange voorzitter het enorme voordeel dat hij zijn macht en netwerken kan aanwenden om herverkozen te worden. Hij smeedt op een gewiekste manier allianties en deelt bonussen en ontwikkelingsgeld uit in ruil voor electorale steun. Sommigen roepen Blatter nu op om de eer aan zichzelf moet houden; weinigen twijfelen dat hij vrijdag herverkozen wordt.

FIFA heeft ook absoluut nood aan gedegen financiële controlesystemen en een hoger niveau van (financiële) transparantie. Nog steeds heerst er onduidelijkheid over het warrige kluwen van geldstromen van, naar en binnen de FIFA. Daarnaast moeten er duidelijke, vooraf bepaalde en objectieve criteria komen voor het verdelen van financiële steun van de FIFA aan federaties. Te vaak nog wordt er ad hoc steun toegekend aan bepaalde federaties in ruil voor electorale steun of steun voor een bepaalde beleidsagenda. Het is geen geheim dat Blatter een “kerstbonus” uitdeelde aan alle voetbalfederaties in ruil voor steun in de huidige kiescampagne. Bovendien moeten de selectieprocedures voor de organisatie van het WK voetbal worden versterkt. Er moeten objectieve criteria komen voor WK bids die kandidaten verplichten rekening te houden met sociale, economische en milieuduurzaamheid. Dit zorgt voor een eerlijkere selectie: je hoeft geen economische grootmacht te zijn om een WK te organiseren. Vervolgens zou een onafhankelijke commissie scores moeten toekennen aan de kandidaturen alvorens het FIFA congress de winnaar selecteert. Tenslotte moet de FIFA afstappen van het “one nation, one vote”-systeem. Onder dit systeem weegt de stem van een grote federatie als bijvoorbeeld de Duitse even zwaar door als deze van pakweg de federatie van het dwergeiland Sint-Maarten. Aangezien de personen die namens deze kleine federaties stemmen uitbrengen vaak geen onbesproken reputatie genieten, hoeft het niet te verbazen dat stemmen in het verleden vaak werden gekocht.

(c) Agência Brasil / Wikimedia

Wie zal dit bewerkstelligen?

De voorgestelde hervormingen zullen slechts worden doorgevoerd bij een voldoende grote externe druk op de FIFA. Een ongezonde mix van bestuurders die jarenlang in functie zijn en restanten van het oude patronagesysteem resulteren niet meteen in een optimale voedingsbodem voor het in vraag stellen en verbeteren van de interne werking. Bovendien zorgt een bijzonder laks Zwitsers regulerend kader er voor dat aan de organisatie weinig tot geen organisatorische vereisten worden opgelegd.

Ik heb zelf meermaals gepleit voor een proactievere houding ten opzichte van de FIFA vanwege de EU, aangezien de FIFA zeer bereid is om zich te schikken naar de wensen van de EU uit angst voor haar interne marktbevoegdheden. Door de onbereidheid van de EU-lidstaten om een ambitieus sportbeleid uit te bouwen is de EU voorlopig echter een slapende reus in de internationale sport en moeten we hopen op andere actoren om de druk op de FIFA op te voeren. We moeten de FIFA niet enkel overtuigen dat en waarom het beter moet, we moeten vooral laten weten hoe het beter moet en erover waken dat de nodige maatregelen daadwerkelijk worden genomen. De FIFA heeft immers een enorme impact op de brede samenleving vanwege haar grip op de georganiseerde voetbalsport in al haar aspecten. In feite hebben we dus allemaal het recht om “not amused” te zijn. Een donkerrode kaart rechtvaardigt luid en collectief geroep vanaf de zijlijn, maar de realiteit is dat vrijwel elke geschorste speler na een tijd weer op het veld staat. Bijsturing is dan ook noodzakelijk om niet in oude gewoontes te hervallen. Deze bijdrage geeft hiertoe enkele suggesties, zij het vanaan de zijlijn.