DOOR MICHIEL VANWYNSBERGHE. Donderdag 18 september wordt D-day voor Schotland. Op die dag trekken de roodharige ruige kilt-dragende Schotten naar de stembus om zich uit te spreken over hun onafhankelijkheid. Tot daar echter de clichés. Het referendum vindt plaats in een sfeer van respect en beperkte polarisatie. Een voorbeeld waar andere (Europese) regio’s met bijzondere interesse naar kijken.

Michiel Vanwynsberghe

“It’s shite being Scottish! We’re the lowest of the low. The scum of the fucking Earth! The most wretched, miserable, servile, pathetic trash that was ever shat into civilization. Some people hate the English. I don’t. They’re just wankers. We, on the other hand, are colonized by wankers. Can’t even find a decent culture to be colonized by.”

Bovenstaande paragraaf zou binnenkort wel eens gedateerd kunnen zijn wanneer u ze uitgesproken hoort worden door de beroemde Schotse acteur Ewan McGregor in de film ‘Trainspotting’. De Schotten gaan op 18 september naar de stembus om de meest cruciale nationale zelfbeschikkingsvraag te beantwoorden: “Should Scotland be an independent country?”. ‘Scotland’s what?!’ antwoordde een medewerker van het Amerikaanse Defensiedepartement toen The Guardian hen naar hun mening vroeg omtrent de mogelijke Schotse onafhankelijkheid. De Franse verlichte denker Voltaire had de voorbeeldfunctie van het Schotse referendum nochtans al doorzien: ‘Nous nous tournons vers l’Écosse pour trouver toutes nos idées sur la civilisation’.

The Flower of Scotland: een chrysant voor de Union?

Toen in oktober 2012 duidelijk werd dat Londen een Schots referendum zou toelaten, werd her en der geopperd dat het een tactische beslissing was van David Cameron en zijn Conservative Party. De Schotten zouden wel inbinden en terugplooien in het veilige nest van de Queen, niet? Bovendien zou Cameron in één klap zowel de Union als zijn eigen politieke positie kunnen versterken.

In het licht hiervan kunnen we ons inbeelden dat Cameron zich de laatste weken vaak in zijn kopje thee heeft verslikt bij het lezen van de opiniepeilingen. Daar waar het kamp van de No-stemmers, met voorop Alisdair Darling, maandenlang veruit het grootste was, is deze tendens sinds begin september omgeslagen. De Schotse premier Alex Salmond heeft door zijn overwinning in een recent televisiedebat de ‘Yes Scotland’ campagne een enorme boost bezorgd. Momenteel lijkt het een dubbeltje op zijn kant te worden, hetgeen vooral voor de unionisten slecht nieuws is. Zij hadden een walk-over verwacht die de nationalistische stemmen jarenlang de kop had kunnen indrukken.

It’s the economy, stupid!

De gevolgen van de Schotse onafhankelijkheid werden door het grote (internationale) publiek initieel als symbolisch ervaren. Ja, er blijken meer reuzenpanda’s in Schotland te zijn dan Tory MP’s in het Britse Parlement (panda’s lijken zich trouwens steeds meer te ontwikkelen als populistische nationalistische metafoor) maar stilaan dringen ook de financiële en economische gevolgen van een Onverenigd Koninkrijk door. De Britse pond schommelt met de resultaten van de polls mee en verschillende economen waarschuwden al voor de niet te onderschatten nefaste economische gevolgen van de onafhankelijkheid zowel voor Schotland, als voor de Union in zijn geheel. Nota bene ‘The Royal Bank of Scotland’ heeft onlangs aangekondigd om in dat geval haar hoofdkantoor van Edinburgh naar Londen te verhuizen. Gordon Brown en nobelprijswinnaar Paul Krugman werden in de strijd gegooid en waarschuwden de Schotten al dat ze niet het succesvolle Canada als onafhankelijkheidsvoorbeeld moeten zien, maar wel eerder het failliete Spanje – zonder de zon weliswaar. Ook het IMF voorspelt turbulentie in de markten wanneer de Yes-stemmers het zouden halen.

De voorstanders van een onafhankelijk Schotland dromen dan weer weg bij het vooruitzicht van zelfstandigheid. De Yes-stemmers hopen daarbij op een rijkelijke opbrengst die voortvloeit uit de oliereserves voor de Schotse kusten. Dit zou de Tartan-dragers ook economisch vanonder het Britse juk halen.

Het referendum als referentie.

Niet enkel in Londen, maar ook op andere plaatsen wordt de uitkomst van het referendum nagelbijtend afgewacht. Niet in het minst is dit het geval in Catalonië. De Catalanen zien in het Schotse referendum een voorbeeld van nationale zelfbeschikking en demonstreerden recent massaal in Barcelona. Ook in Noord-Ierland roeren de katholieken zich. Zij zijn traditioneel altijd al voorstanders geweest van een Noord-Ierse onafhankelijkheid of annexatie bij de Republiek Ierland en zien in het referendum een uitgelezen kans om dit debat van onder het stof te halen. De recent overleden bekende Noord-Ierse unionist Ian Paisley heeft dus niet veel tijd gehad vooraleer hij zich moet omdraaien in het graf. Ook in onder meer het Baskenland, Zuid-Tirol, Wales, Québec en jawel, Vlaanderen worden nationalisten geïnspireerd door het referendum. Het moet gezegd, het Schotse referendum verloopt in een voorbeeldige sfeer van overwegend respectvol en rustig debat, waarbij de maatschappelijke polarisatie beperkt blijft.

Het Schotse referendum verloopt in een voorbeeldige sfeer van overwegend respectvol en rustig debat, waarbij de maatschappelijke polarisatie beperkt blijft.

De Europese Unie krijgt het alvast warm bij het aanschouwen van dit separatistische schouwspel. De Schotse regering gaat er van uit dat Schotland vrij gemakkelijk lidmaatschap bij de EU zal vinden. De realiteit is echter complexer. In principe moet de procedure van artikel 49 van het Verdrag betreffende de Europese Unie gevolgd worden. Dit vereist een goedkeuring van alle Europese lidstaten. We kunnen ons voorstellen dat bijvoorbeeld Spanje of Italië niet staan te poppelen om Schotland in de Europese familie te verwelkomen. Ook José Manuel Barroso en Herman Van Rompuy hebben er altijd weinig twijfel over doen ontstaan dat een Schots lidmaatschap, omwille van dit vetorecht, minstens zeer moeilijk, zo niet onmogelijk zou zijn.

Scotland the Brave of Scotland de Doordachte?

Wat de uitslag donderdag ook moge zijn, Schotland is op weg naar een grotere autonomie; Is het niet in de vorm van onafhankelijkheid dan toch met een groter pakket aan bevoegdheden binnen de Union (de zogenaamde devolution). Bepaalde commentatoren zijn het er zelfs over eens dat het vooral dit laatste is wat de Schotse premier Alex Salmond beoogt.

Desalniettemin wakkert dit referendum het nationalistische vuur in bepaalde (Europese) regio’s aan. De Britten en Schotten hebben ons alvast geleerd dat kreten van onafhankelijkheid het best benaderd kunnen worden in een vredevolle cultuur van debat, waarbij beargumenteerde tegenstellingen uitmonden in een democratisch uitslag. In een ontwikkelde samenleving is er geen plaats meer voor bewegingen zoals de ETA of de IRA. De tijden van de Braveheart-helden William Wallace en Robert the Bruce – hoe romantisch deze verhalen ook mogen zijn – liggen achter ons. De ruige whisky-drinkende en bij wijlen onverstaanbare Schotten hebben ons dat althans doen begrijpen.