DOOR MANUEL SINTUBIN & TIM SMITS. Kunnen doemscenario’s ons motiveren om klimaatverandering serieus te nemen? Hoe heetgebakerd moeten we communiceren over de warmer wordende toekomst van onze wereld?
Tim Smits
Manuel Sintubin
“The Uninhabitable Earth. Famine, economic collapse, a sun that cooks us: What climate change could wreak – sooner than you think” … kopte een essay in New York Magazine (9 juli 2017). De publicatie van het essay veroorzaakte heel wat ophef in de klimaatwereld, zeker aan de andere zijde van de Atlantische Oceaan. Het essay schetst het meest extreme worst case scenario van een wereld die tegen het einde van deze eeuw zo goed als onleefbaar zou worden door een uit de hand gelopen klimaatopwarming. De reacties uit de klimaatwereld blijven niet uit. Climate Doomsdayism1, Climate Disaster Porn2, de grote woorden worden niet geschuwd om dit apocalyptische essay met de grond gelijk te maken3. Dit extreme klimaatalarmisme wordt dan ook op gelijke voet gezet als de klimaatontkenning4. Beide leiden nergens toe, maar is dat zo?
Het debat draait eigenlijk rond de vraag of dergelijke extreme bangmakerij door een verre, apocalyptische toekomst voor te spiegelen, mensen kan beïnvloeden. Zorgt dit voor kordate snelle acties, of minstens voor een houding waarbij we als burger sneller akkoord gaan met drastische maatregelen? Of zorgen dergelijke doemscenario’s eerder dat mensen zich afsluiten van deze onheilspellende vooruitzichten om vervolgens in een defaitisme te belanden. Zo een ontkennende business as usual houding zou nefast zijn. Kortom, hoe heetgebakerd moeten we communiceren over de warmer wordende toekomst van onze wereld? Wat is de beste manier om mensen te overtuigen en te motiveren om anders te gaan leven en denken om voor een leefbare wereld te zorgen voor onze kleinkinderen, achterkleinkinderen en de generaties daarna?
Het kwaad is geschied
Want laat er ons geen doekjes om winden. De wereld zal blijven opwarmen de komende eeuwen, ongeacht welke maatregelen we nu ook nemen. Het kwaad is geschied. Er is geen weg terug. Meer dan een eeuw geleden is de mens – als leerling-tovenaar – met een grootschalig geo-engineering experiment begonnen, waarvan vooral de toekomstige generaties de gevolgen zullen van moeten dragen. De enige keuze die we nu nog hebben, is hoeveel warmer de wereld zal worden en hoe lang de klimaatopwarming nog zal duren alvorens de Aardse systemen de opwarming beginnen te temperen. Vanuit dit perspectief staan de doemscenario’s misschien nog niet zover van een mogelijke realiteit.
Het klimaat daagt ons uit voor een collectief dieet waarvan de gevolgen pas een generatie later duidelijk kunnen worden én die bovendien moeilijk meetbaar zijn.
Maar hoe gaan we hiermee om, vooral omdat het om een traag feedback-mechanisme gaat? Wat u of ik nu doet, heeft geen zichtbaar effect en wat we collectief doen heeft slechts een heel traag effect. Een mens vindt het meestal al moeilijk om een dieet te volgen waarbij de gevolgen meestal toch na enkele weken meetbaar moeten zijn bij het eigen lichaam. Het klimaat daagt ons uit voor een collectief dieet waarvan de gevolgen pas een generatie later duidelijk kunnen worden én die bovendien moeilijk meetbaar zijn.
Horrorberichten werken niet
Actie is dus nog wel belangrijk en de vraag is of horrorberichten dit kunnen verwezenlijken. Tijd dus om ook de communicatie rond klimaatwetenschappen wat academischer aan te pakken (zie bv. Fear Won’t Do It. O’Neill & Nicholson-Cole, 2009, Science Communication 30, 355-379). Overdreven angst, zoals in de horrorscenario’s, wordt door leken vaak gebruikt om iemand alsnog te overtuigen. Denk ook maar aan weerzinwekkende beelden op tabaksverpakkingen of harde campagnes rond verkeerssensibilisering. Maar de wetenschap leert ons al veel langer dat dit doorgaans niet werkt (Witte & Allen, 2000). Een angstaanjagende boodschap slaagt er vooral in om aandacht te trekken. Media, of de auteurs van de stukken, kunnen dat geweldig vinden, maar het probleem is dat die aandacht vervolgens kwalijke gevolgen heeft. Omdat het te angstaanjagend is en er niet meteen een oplossing is, gaan mensen typisch de angst wegredeneren. De snelheidsduivel zal bijvoorbeeld denken dat zijn beter-dan-gemiddelde rijvaardigheid de overdreven snelheid compenseert. En net zo denkt de burger dat het met dat klimaat nog wel zal meevallen, of dat “men” wel een oplossing zal vinden, of dat het eigen individuele gedrag toch geen verschil uitmaakt.
Werkt zo’n angstaanjagende boodschap dan nooit? Toch wel. Wanneer ze vergezeld gaat van een heel duidelijke oplossing, dan kan het wel werken. Daar wringt natuurlijk het schoentje als het om het klimaat gaat, want er is niet één duidelijke oplossing en al zeker niet een oplossing die unaniem gedragen wordt. Extreem klimaatalarmisme werkt dus niet. De overtuigingskracht van bangmakerij is minimaal. Mensen vluchten weg in ontkenning en defaitisme.
Wat moeten we dan wel doen?
Een (matig) alarmerende boodschap mag nog wel om de sense of urgency te bewaren, maar verder moeten we communiceren met boodschappen die betrekking hebben op de dagelijkse realiteit van mensen en op een positieve manier stimuleren. Discussies over kernuitstap zijn interessant, maar hebben niets te maken met de dagelijkse keuzes die burgers zelf bewust of onbewust maken. Wel beslissen we dagelijks over het gebruik van transportmiddelen, toestellen, maaltijden, enz. Sceptici zullen die individuele gedragingen een druppel op een hete (aard)plaat vinden, maar zelfs al hebben die geen rechtstreeks effect, dan kunnen ze nog steeds de houding veranderen. Op die manier worden we tenminste voorbereid op meer ingrijpende maatregelen wanneer de overheden die willen inzetten (of kunnen we als burgers zo de deur openen voor politieke moed om die maatregelen te nemen).
We moeten communiceren met boodschappen die betrekking hebben op de dagelijkse realiteit van mensen en op een positieve manier stimuleren.
Wellicht is het dus best om mensen niet om de oren te slaan met wat er allemaal fout kan gaan, of constant met het vingertje te wijzen dat ze fout bezig zijn. Misschien gewoon de mensen aanzetten tot eenvoudige acties die vooral een positief verschil kunnen maken in hun eigen leven. Een duidelijke en positieve boodschap kan wonderen doen.
Dit artikel is in verkorte vorm gepubliceerd in De Morgen (26 juli 2017): Een onbewoonbare aarde: Hollywood-horror of degelijke klimaatjournalistiek?
1 Are We as Doomed as That New York Magazine Article Says? – Robinson Meyer, The Atlantic, 10 juli 2017
2 New York Mag’s Climate Disaster Porn Gets It Painfully Wrong – Daniel Aldana Cohen, Jacobin, 10 juli 2017
3 Scientists challenge magazine story about ‘uninhabitable Earth’ – Chris Mooney, The Washington Post, 12 juli 2017
4 Doomsday scenarios are as harmful as climate change denial – Michael E. Mann, Susan Joy Hassol and Tom Toles, The Washington Post, 12 juli 2017
KU Leuven blogt 
Beste allemaal, misschien een late reactie, ja per toeval ontdekt.
We leven op een planeet “aarde” wat een prachtig instrument is. We kunnen hier ontginnen, oorlog voeren, enz…
Het gigantische voordeel is dat deze aarde hier niets voor in ruil vraagt.
Ik ben ervan overtuigt dat het instrument best tegen een stootje kan, zolang we geen irreversibele schade of wijziging aan de eigenschappen veroorzaken. Zolang er een zon is, aardmagnetisme, …
Jammer genoeg (houdt me al zo ’n vijftien jaar bezig vanop fundamenten op ecologisch, klimatologisch, demografisch, geologisch, geografisch en alle mogelijke aanverwante aspecten) stel ik vast dat economische belangen, profileringsdrang, politieke omkadering van lokaal tot wereldniveau, …zich op onstuitbare wijze willen uitten en relatief weinig weten. Sommigen onder hen worden er zeker niet armer van. Als ik de evolutie volg van al wat er in beweging is sinds 2003, om apathisch van te worden.
Oorspronkelijk was het idee een web platform op te richten met wereldwijde impact en in mijn zoektocht naar wetenschappelijk gefundeerde expertise stond ik op bepaald moment op de palissade van een vrij groot labo waar men onderzoek doet naar mogelijke vormen voor energietransitie, uiteraard toepasbaar voor mobiliteit én nutsvoorzieningen.
De prof die me rondleiding gaf zei: ” Beste, je instelling op het geheel kan ik alleen maar beamen. Ik heb in mijn carrière van 32 jaar waarbij ik dit labo uitbouwde van in het begin hetzelfde geprobeerd als jij en ben 100% akkoord met je visie. Maar ondanks mijn ervaring en wereldwijde contacten met universiteiten is het me niet gelukt. Ik ben bijna op rust maar indien je in je zoektocht ergens een ernstige opportuniteit tegenkomt die voldoende perspectief en perceptie bieden, aarzel niet me te contacteren.In wens je veel succes”
Beste allemaal,
Het is inderdaad noodzakelijk om “iets” te doen , zeker niet de mensen om de oren slaan met zeespiegels die 5m gaan stijgen zoals in “An inconvenient truth” wordt gesuggereerd en waar het vooral ging om Al Gore zelf die zonder enige gêne de ganse wereld rondvloog met zijn team …..
Wat dan wel : realististische en haalbare objectieven zoals meer investeren in duurzame energiesystemen inclusief de nieuwe generatie kernreactoren en kernfusie (ook al is dit tegenwoordig vloeken in de kerk).
Het is zeker goed om dit bewustzijn ook bij de gewone man en vrouw te stimuleren die van deze uiterste complexe materie niet veel snapt en graag eenvoudige , haalbare boodschappen krijgt.
Wat mij wel erg stoort is dat we in een economisch systeem leven dat ALTIJD moet blijven groeien; tja meer groei betekent meer consumeren , meer energie , meer uitputting van onze planeet enz. en op die manier is het toch weer dweilen met de kraan open vrees ik.
U zegt dat horrorberichten niet werken, maar stelt daar in de plaats een oplossing waarvan we pertinent weten dat die niet werkt (=grootschalige individuele gedragsverandering) en die bovendien niet het blitz-effect heeft dat we in het licht van de actuele ecologische crisis nodig hebben. Bovendien wordt de last op de schouders van de individuele burgers gelegd zonder het te hebben over de structurele oorzaken van het probleem. Er is ergens berekend dat indien de mensen alle tips uit An Inconvenient Truth zouden toepassen, dit enkel voor een 20% reductie van CO2 zou leiden. Angst werkt wel degelijk en ook voor de klimaatcrisis. Er is wellicht geen enkele klimaat-activist wiens engagement niet deels getriggerd is door de angst voor de gevolgen van het business as usual scenario (die dag na dag bewaarheid wordt).
Beste Manuel en Tim
“Wellicht is het dus best om mensen niet om de oren te slaan met wat er allemaal fout kan gaan, of constant met het vingertje te wijzen dat ze fout bezig zijn. Misschien gewoon de mensen aanzetten tot eenvoudige acties die vooral een positief verschil kunnen maken in hun eigen leven. Een duidelijke en positieve boodschap kan wonderen doen.”
Met alle respect, maar slotzinnen die beginnen met “wellicht” en “misschien” helpen de zaak toch ook niet vooruit.
We kunnen ons blijven verliezen in logica als “Wellicht zouden we ons beter kunnen organiseren op de vergrijzingskosten die ons wachten, maar misschien vinden de komende generaties dat geen goed idee.” Maar of we er op die manier gaan uitgeraken?
Laissez-faire beleid of gedrag is geen god gegeven recht uit de 20ste eeuw, dirigisme en interventionisme worden zondermeer de ordewoorden voor de komende eeuw.
Dit is op EarthlyMatters herblogd.