DOOR JEF POPPELMONDE. We debatteren vandaag heel anders over asiel en uitwijzing dan vijftien jaar geleden. Het verlangen naar een sterke en coherente samenleving verdringt vluchtelingen en hun recht op bescherming naar de achtergrond. Tot die vaststelling kwam ik op basis van een onderzoek naar debatten over het Belgische uitwijzingsbeleid in de media en het parlement.

Een asielbeleid voor de vluchteling

Jef Poppelmonde

Aan de basis van het Belgische asielbeleid ligt de Conventie van Genève uit 1951. Zij belooft bescherming aan iedereen die zijn land heeft verlaten omwille van een terechte vrees voor vervolging vanwege zijn ras, religie, nationaliteit, politieke overtuiging of sociale achtergrond. Alleen wie niet aan deze voorwaarden voldoet, komt in aanmerking voor een uitwijzing. Het lijkt dan ook vanzelfsprekend dat deze criteria de basis vormen van elk debat over de toekenning van asiel. Ten tijde van de dood van de Nigeriaanse vluchtelinge Semira Adamu was dat ook nog het geval. Zij kwam in 1998 om het leven toen agenten tijdens de uitwijzing een kussen op haar gezicht duwden.

Haar dood was de aanzet van een fel publiek debat. Daarin pleitten verschillende actoren voor een afschaffing van het onmenselijke uitwijzingsbeleid. Ook in de jaren daarna bleef de kritiek heel intens. Zij verwees altijd naar de overtuiging dat uitwijzingen niet in overeenstemming zijn met de mensenrechten. De centrale redenering was dat ‘als de mensen eronder lijden, men er mee moet ophouden’. De vluchteling en zijn recht op bescherming stonden centraal in elk debat. Een uitwijzing was onaanvaardbaar als zij te zware gevolgen had voor de betrokken personen. Zo vond een groot deel van de publieke opinie dat zigeuners bescherming moesten krijgen omdat zij gediscrimineerd werden in hun herkomstland. Mensen uit Sierra Leone hadden recht op asiel omdat hun land in oorlog was.

Een asielbeleid voor België

De laatste jaren is dat veranderd. Uitwijzingen wekken nog altijd verontwaardigde reacties op, maar de rechten van de vluchteling zijn naar de marge verschoven. De Belgische cohesie en economie staan centraal in elk debat. Uitwijzingen worden niet meer bekritiseerd omwille van hun onmenselijkheid, maar omwille van hun negatieve gevolgen voor het eigen land. De uitwijzing van de Kameroenees Scott Manyo kreeg kritiek omdat hij leider was in een jeugdbeweging en ‘hoeveel Vlaamser kan je nog worden dan dat?’. De jonge Afghaan Navid Sharifi moest kunnen blijven omdat hij lasser was en een knelpuntberoep kon invullen. De centrale idee achter deze pleidooien was dat België beter mensen kon uitwijzen waar het zelf minder voordeel bij had, zoals onruststokers en criminelen. Dergelijke redeneringen missen de essentie van het asielbeleid, dat mensen beschermt omdat ze daar nood aan hebben, niet omdat ze zo ‘Vlaams’ zijn, zich goed gedragen of een interessant beroep uitoefenen.

Uitwijzingen worden niet meer bekritiseerd omwille van hun onmenselijkheid, maar omwille van hun negatieve gevolgen voor het eigen land.

De kernwaarden van de Conventie van Genève verliezen dus duidelijk aan kracht en betekenis. Dit verdrag wortelt in de overtuiging dat alle mensen evenwaardig zijn, waar ze ook geboren zijn. Elke persoon in nood heeft daardoor evenveel recht op bescherming. Vandaag zijn heel wat mensen ervan overtuigd dat België wel degelijk een kwalitatief onderscheid mag en moet maken tussen vluchtelingen. Wie ons voordeel of ten minste geen last bezorgt, mag blijven. Wie zich misdraagt, moet weg. Deelnemers aan het debat beschouwen asiel als een gift. Wie ze verkrijgt, is ons dankbaarheid en goed gedrag verschuldigd. Belgen die zich misdragen krijgen een boete, asielzoekers een uitwijzingsbevel. Dit is een ongegronde logica. We kunnen van vluchtelingen maar net zoveel goed gedrag eisen als we dat van Belgen doen. Bescherming is namelijk geen gunst, maar een mensenrecht.

Terug naar de essentie!

De voorbije vijftien jaar verkreeg het nationale belang dus geleidelijk een centrale plaats in de Belgische asieldebatten. Het valt op dat die evolutie haaks staat op de aantallen asielzoekers. Terwijl er in 2012 nog maar half zoveel vluchtelingen in België waren als in 2000, werd het discours alleen maar strenger. Het uitwijzingsbeleid is vandaag algemeen aanvaard en pleidooien voor nog meer uitwijzingen zijn alom tegenwoordig. Politici steken zichzelf een veer op de hoed omdat minder mensen hier bescherming komen zoeken. Bovendien verliezen de criteria van de Conventie van Genève hun traditionele en legitieme plaats in de discussies over asielverlening. Het nieuwe, doorslaggevende criterium daarin heet vandaag ‘de meerwaarde voor ons eigen land’.

Laten we het hart vasthouden voor wanneer de vluchtelingenaantallen opnieuw verdubbelen. Steeds minder mensen lijken bereid daar onvoorwaardelijk de kosten van te dragen. België heeft nochtans een plicht tegenover de internationale gemeenschap om bij te dragen aan de oplossing van het wereldwijde vluchtelingenvraagstuk. Het zal daarom ook vluchtelingen moeten opnemen die het liever kwijt dan rijk zou zijn. Het is tijd voor een ander, opnieuw vluchtelingengericht debat. De deelnemers daaraan moeten beseffen dat in dit geval hun eigen belang niet de hoogste prioriteit heeft. De vraag naar welke meerwaarde een vluchteling voor ons kan hebben, is niet relevant en moet uit de discussies verdwijnen. De enige gegronde vraag in de context van het asielbeleid is of een vluchteling terecht nood heeft aan onze bescherming. Als het antwoord daarop ‘ja’ luidt, moet hij die onvoorwaardelijk verkrijgen. Dat was de essentie van het asielbeleid en behoort dat opnieuw te worden.