DOOR THEO NIEWOLD. De laatste tijd kunt u veel horen over de zogenaamde superfoods: gojibessen, quinoa, chiazaad, … het internet staat er vol mee, en zelfs serieuze media schrijven erover. Allemaal juichende verhalen, dus met de marketing zit het wel goed. Helaas ligt het wetenschappelijk gezien wel anders.

Theo Niewold

Wat zijn die superfoods nu eigenlijk?

Bij de eerste vraag die ik erover kreeg moest ik het ook opzoeken, en het antwoord is niet geheel duidelijk. Een eenduidige definitie is niet te vinden, en op het internet kunt u verschillende lijstjes vinden waaronder ook een top tien van superfoods. Hierop staan allerlei producten, uiteenlopende van uiterst modieus, zoals gojibessen en quinoa, tot gewone peulvruchten en thee. Wat hen verenigt tot superfoods is blijkens de begeleidende teksten vooral het gehalte aan antioxidanten, waaronder polyfenolen en omega 3 vetzuren, die goed geacht worden te zijn voor de gezondheid.

De suggestie hierbij is dat we hiervan te weinig binnenkrijgen met onze gewone voeding, en dat we deze extra antioxidanten nodig hebben om ons te beschermen tegen de schade die radicalen veroorzaken in ons lichaam. Deze radicalen komen vrij bij de normale verbrandingsprocessen in ons lichaam die ons energie leveren, en zijn in deze visie schadelijke afvalproducten. Ze zouden onder andere verantwoordelijk zijn voor kanker en veroudering, vandaar ook de hypothesen over levensverlenging door bestrijding van radicaalvorming.

Antioxidanten als wondermiddel

Het is een mooi idee, en aantrekkelijk in zijn eenvoud. En daar ligt nu net het probleem. Was het maar zo eenvoudig, hoewel dat het onderzoek wel erg saai zou maken. Gelukkig is dat ook niet zo. Wat deze en andere populaire hypothesen gemeen hebben is dat ze in feite uit gaan van intelligent design in de fysiologie. Het lichaam of een systeem daarin is mooi ontworpen of geschapen. Als er toch blijkbaar wat onaangename foutjes zijn ingeslopen hoeven we alleen wat stofjes toe te voegen of aan een knopje te draaien om dat recht te zetten. Zoals bekend is (of zoals bekend hoort te zijn) is er in werkelijkheid geen enkele sprake van intelligent design, en het lijkt er meer op dat het lichaam door miljoenen jaren van evolutie in elkaar gezet is, zonder enig design, maar geselecteerd onder het motto “wat werkt dat werkt”. Dus eerder spuug en plakband dan intelligent design.

Het lijkt er meer op dat het lichaam door miljoenen jaren van evolutie in elkaar gezet is, zonder enig design, maar geselecteerd onder het motto “wat werkt dat werkt”.

Zo ook in het geval van de radicalen. Cellen in het lichaam blijken het “afvalproduct” radicalen tegelijkertijd te gebruiken als belangrijke signaalstoffen voor regulatie van groei en ontwikkeling van organen en radicalen zijn bovendien noodzakelijk voor het doden van ziektekiemen. Dat belooft wat voor de simpele design hypothese, en voor het eten van grote hoeveelheden antioxidanten.

Wat zegt het onderzoek?

Dus laten we eens kijken wat bekend is uit serieus onderzoek. Er bleken geen verschillen te zijn qua levensduur tussen muizen die of veel radicalen of veel antioxidanten produceerden. Verder zijn er aanwijzingen uit epidemiologisch onderzoek dat het gebruik van antioxidant supplementen door de mens eerder ongezonder is, en zijn er interventietests in mensen haastig stopgezet wegens een verhoogd risico op kanker. Het is verbazingwekkend dat dit alles niet tot de media doordringt. Overigens hadden de wetenschappers van bovengenoemde studies ook grote moeite om hun studies gepubliceerd te krijgen in wetenschappelijke tijdschriften.

Er bleken geen verschillen te zijn qua levensduur tussen muizen die of veel radicalen of veel antioxidanten produceerden.

Hoe komt dat toch, terwijl het duidelijk is dat je grote vraagtekens mag zetten bij de “antioxidanten zijn goed” hypothese. Het enthousiasme bij de producenten ligt natuurlijk in het feit dat het een miljardenbusiness is die nog steeds groeit, en die goed te verkopen is aan het publiek met een aantrekkelijk klinkende simpele marketing boodschap van “goede” oxidanten tegen “boze” radicalen. Dit laatste is natuurlijk ook leuk voor de media.

Rest ons de vraag waarom nog zoveel wetenschappers zo onkritisch meedoen aan deze hype. Een deel van het antwoord ligt mogelijk in de afhankelijkheid van financiering van onderzoek door de industrie, en mogelijk aan de maatschappelijke relevantie die wordt gevraagd bij het door de overheid gefinancieerde onderzoek. Het sluit inderdaad aan bij de zorgen van de mensen en overheid over gezondheid, waarbij helaas geen aandacht is voor kritische noten. Wat mij er aan herinnert dat noten ook worden gezien als superfood.