DOOR SEBASTIAAN WIJSMAN. De afgelopen vier jaar is het Belgische begrotingstekort gedaald, maar niet helemaal dankzij de regering. De rente die de overheid moet betalen over haar leningen daalde en daarmee haar jaarlijkse rente-uitgaven. Deze financiële meevaller is mee verantwoordelijk voor de daling van het begrotingstekort en maskeert het gebrek aan échte bezuinigingen, terwijl die nog altijd hard nodig zijn.
Sebastiaan Wijsman
De werkloosheid neemt af, de groei trekt aan en het begrotingstekort daalt. Het herstel van de Belgische economie lijkt de afgelopen jaren te zijn ingezet en de Europese Commissie voorspelt ook voor de komende jaren verdere verbetering. Toch moeten we op ons hoede blijven, want onder de oppervlakte zijn er enkele zorgwekkende ontwikkelingen gaande.
Deze blogpost illustreert dat het dalende begrotingstekort grotendeels te danken is aan de lagere rentestand en dat er daarom allerminst reden is voor tevredenheid. Sterker nog, dit maskeert het gebrek aan échte bezuinigingen en ondermijnt de druk op de regering om duurzame bezuinigingsmaatregelen door te voeren.
Rentebonus
Het begrotingstekort daalde de afgelopen jaren van 3% van het bruto binnenlands product (bbp) in 2013 naar 2,2% in 2017. Hiermee verlaat het tekort de gevarenzone dichtbij de 3% begrotingsnorm zoals de Europese Unie deze voorschrijft. De daling van 0,8% is alleen niet helemaal op het conto te schrijven van de Belgische regering. Ze nam wel bezuinigingsmaatregelen, maar we zien ook dat haar rente-uitgaven in deze periode sterk zijn gedaald en mee verantwoordelijk zijn voor het verbeterde begrotingssaldo.
De daling van het begrotingstekort is niet helemaal op het conto te schrijven van de Belgische regering.
Tussen 2013 en 2017 daalden de rentelasten van de Belgische overheid van 3,3% naar 2,4% van het bbp: een meevaller van 0,9%. Hiermee is het verantwoordelijk voor de volledige daling (0,8%) van het begrotingstekort (zie figuur 1). Dit zou geen probleem vormen wanneer de lagere rentelasten een structurele verbetering zouden zijn, bijvoorbeeld door een afgenomen schuldenberg. Helaas is de schuldenberg tussen 2013 en 2017 enkel verder toegenomen en moet de werkelijke oorzaak buiten de invloedsferen van de Belgische overheid worden gezocht.
Dalende rente
De gedaalde rentelasten komen daarentegen door de lagere rente. Terwijl de Belgische overheid begin 2013 nog leende tegen 2,31%, bereikte de rente in augustus haar dieptepunt van 0,15%. Figuur 2 laat deze renteontwikkeling van de afgelopen jaren zien. Door de dalende rente kon de Belgische overheid steeds goedkoper geld lenen en met dit geld oudere en duurdere leningen aflossen. Hierdoor werd het begrotingstekort kunstmatig gedrukt. Hier waarschuwden de Hoge Raad van Financiën en de Europese Commissie eerder ook voor.
Door de dalende rente kon de Belgische overheid steeds goedkoper geld lenen en met dit geld oudere en duurdere leningen aflossen.
Op haar beurt heeft de dalende rente verschillende oorzaken. Allereerst beschouwen investeerders in tijden van crises en lage economische groei staatsobligaties (leningen aan overheden) als veilige haven voor hun geld. In plaats te investeren in aandelen zoeken investeerders stabiliteit bij staatsobligaties. Dat vele investeerders hun geld willen uitlenen aan overheden drukt de rente (de prijs) die overheden betalen om dit geld te lenen. Daarnaast verlaagt ook het opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank (ECB) de rente. De ECB begon in maart 2015 met het opkopen van staatsobligaties om meer geld in de economie te steken en daarmee groei te stimuleren. Nieuw geld ter waarde van €1.600 miljard werd hiermee tot op heden gecreëerd.
Het buitenland
België is zeker niet het enige Europese land waar de dalende rente de begroting oppoetst. Tussen 2013 en 2017 daalden begrotingstekorten en rentestanden door nagenoeg de hele eurozone. Figuur 3 weergeeft de verlaging van het begrotingstekort en de daling van de rentelasten voor een aantal landen met schulden hoger dan 90% van het bbp. De situatie in Italië lijkt het zorgwekkendst. Daar zou zonder de rentedaling het begrotingssaldo niet zijn verbeterd met 0,3%, maar verslechterd met 0,6%. In Frankrijk is 45% van de begrotingsverbetering te danken aan de lagere rentelasten. Het probleem geldt in mindere mate voor Spanje (23%) en Portugal (18%).
De Belgische economie trekt aan en er is reden voor optimisme, maar dit mag niet omslaan in vroegtijdige voldoening.
Slaappil
Dat naast het regeringsbeleid, ook de lagere rentestand verantwoordelijk is voor het dalende begrotingstekort is zorgwekkend. Het gebrek aan échte bezuinigingen wordt hierdoor gemaskeerd, terwijl de bezuinigingsdruk weleens kan verstommen. Dat mag absoluut niet de bedoeling zijn. De Belgische economie trekt aan en er is reden voor optimisme, maar dit mag niet omslaan in vroegtijdige voldoening.
KU Leuven blogt 
Nog verontrustender is dat het primair saldo, in de periode voor de bankencrisis nog meer dan 4%, op een zeer laag niveau blijft ( 0.5 % ) ondanks het feit dat de economie sinds 2014/2015 toch op Europees niveau langzaam terug aangetrokken is. Bovendien is de staatsschuld dus praktisch op hetzelfde niveau gebleven ( nog steeds 106 % in 2016 ) ondanks de aantrekkende economie ! Conclusie : de ” zogenaamde ” verbetering van het budget is voor ruim 2/3-de toe te schrijven aan het beleid van de ECB. De besparingen die zijn doorgevoerd voor de burgers zijn grotendeels opgesoupeerd door de fameuze taxshift voor de bedrijven. Deze taxshift, ten bedrage van ongeveer 6 miljard €, heeft volgens de nationale bank meer dan 50.000 banen opgeleverd ! Dus een gecreëerde baan kost aan de Belgische burgers dus ongeveer 100K€ per jaar ! Wetende dat de kostprijs van een modale werknemer schommelt rond de 50K€ betekend dit dus een verbetering van de winsten van de bedrijven van minimaal 50K€.