DOOR SARA PAUWELS EN LODE GODDERIS. Welke invloed heeft een gezonde levensstijl van de ouders op het ongeboren kind? Uit ons onderzoek blijkt dat zowel slechte voedingsgewoonten als te veel foliumzuur een kind grotere kans op overgewicht kunnen geven. Ook de levensstijl van de vader speelt een rol.

Sara Pauwels en Lode Godderis

Een gezonde en gebalanceerde voeding tijdens de zwangerschap is belangrijk voor de groei en ontwikkeling van het embryo, maar ook voor de latere gezondheid van het kind. Een voorbeeld hiervan is komt uit de Nederlandse hongerwinter (1944 – 1945) waar zwangere vrouwen extreme honger leden op het einde van WO II. Ondervoeding tijdens het 1ste trimester van de zwangerschap leidde tot een hogere kans op cardiovasculaire aandoeningen en een hogere BMI op volwassen leeftijd in vergelijking met broers of zussen van hetzelfde geslacht geboren voor of na de hongerwinter.

Het antwoord op de vraag ‘hoe ondervoeding tijdens de zwangerschap gevolgen kan hebben op de gezondheid van het kind op volwassen leeftijd’ kan gevonden worden in het moleculaire geheugen van het DNA. Dit geheugen staat bekend als het “epigenoom”.

We kunnen ons DNA vergelijken met de hardware van een computer en het epigenoom als de software.

Epigenetische veranderingen in de structuur van het DNA , zoals methylatie van het DNA, kan bepaalde genen aan of uit zetten. Die veranderingen komen voort uit een chemisch proces dat we “Methylatie” noemen. We kunnen ons DNA vergelijken met de hardware van een computer en het epigenoom als de software. Kleine methylatie veranderingen in het DNA van het kind, die plaatsvinden tijdens de ontwikkelen van het embryo, kunnen permanente veranderingen veroorzaken en de gezondheid van het kind beïnvloeden. Deze kleine chemische veranderingen kunnen teweeg gebracht worden door omgevingsfactoren zoals voeding.

De voeding van de moeder speelt een rol

Om het effect van de voeding van de moeder tijdens de zwangerschap op het DNA methylatie patroon van het kind na te gaan werd de Maternal Nutrition and Offspring’s Epigenome (MANOE) studie opgericht. In de MANOE studie recruteren we moeders voor of in het 1ste trimester van de zwangerschap en worden de kinderen opgevolgd tot de leeftijd van 6 maand. We volgen de voedingsgewoonten van de moeder tijdens de zwangerschap op en analyseren DNA methylatie in het DNA van bloedcelen. Ook vlak na de bevalling nemen we een staal van het navelstrengbloed. Op de leeftijd van 6 maand nemen we cellen aan de binnenkant van de mond met een borsteltje. Deze groep kinderen zal nu verder gevolgd worden tijdens hun verdere ontwikkeling.

De eerste resultaten van de MANOE studie geven aan dat de voeding van de moeder voor en tijdens de zwangerschap een invloed kan hebben op het DNA methylatie patroon van het kind in genen die een link hebben met obesitas. Wijzigingen in deze genen op jonge leeftijd zijn een eerste indicatie voor het risico van het kind op overgewicht op latere leeftijd. De vroege zwangerschap blijkt de meest gevoelige periode te zijn (kleine veranderingen kunnen een grote impact hebben).

Té veel foliumzuur heeft ook een impact

Ook is aan het licht gekomen dat vrouwen die een foliumzuursupplement gebruiken gedurende lange tijd, meer dan 6 maand voor en/of tijdens de hele zwangerschap, kinderen krijgen met een hogere DNA methylatie in obesitas gerelateerde genen. Wijzigingen in deze genen bij pasgeborene kunnen mogelijks een impact kan hebben op het gewicht/vetmassa van het kind op latere leeftijd.

We willen een test ontwikkelen die van bij de geboorte ons informatie kan geven over het risico van het kind op overgewicht/obesitas in de kindertijd

Het gewicht, de lengte en de vetmassa van kinderen in de MANOE studie zullen verder opgevolgd worden in de schooltijd en gelinkt worden aan de voeding van de moeder en het epigenoom van de pasgeborene. Op deze manier willen we een test ontwikkelen die van bij de geboorte ons informatie kan geven over het risico van het kind op overgewicht/obesitas in de kindertijd. Zo kunnen er interventies gedaan worden op vroege leeftijd ter preventie van overgewicht.

Wat met de gezondheid van de vader?

Er is steeds meer aandacht voor de leefgewoonten van de vader en het effect dat dit kan hebben op de gezondheid van het kind. Daarom hebben we gevraagd aan de vaders om ook deel te nemen aan de MANOE studie. We hebben hen gevraagd om ook een eetdagboekje in te vullen zodat we een zicht hadden op hun eetpatroon. Tijdens de periode waarin spermacellen zich ontwikkelen, wordt het methylatie patroon aangelegd. Dit proces duurt een 3 maanden en in deze tijdspanne kan de voeding van de vader methylatie veranderingen veroorzaken in het DNA van het sperma.Deze veranderingen worden uiteindelijk doorgegeven aan het kind. De resultaten uit de MANOE studie geven aan dat voeding van de vader methylatie veranderingen kan veroorzaken in obesitas gerelateerde genen bij de geboorte.

In de praktijk

1. De vroege zwangerschap, zelfs wanneer men nog niet weet dat men zwanger is, lijkt de meest gevoelige periode te zijn. Neem dus een gezonde levensstijl aan wanneer je een zwangerschapswens hebt.
2. Naar voeding toe, raden wij aan om gezond en gevarieerd te eten door de richtlijnen te volgen van de Belgische voedingsaanbevelingen.
3. Op basis van de eerste resultaten raden wij aan dat vrouwen met een zwangerschapswens een foliumzuur supplement innemen zoals aangeraden wordt door de Vlaamse overheid, namelijk starten 4 weken voor de conceptie en stoppen na de 12de week van de zwangerschap.
4. Ook de voeding van de vader kan een invloed hebben op de gezondheid van het kind. Voor mannen is er op dit moment geen pre-conceptionele zorg in België. Daarom raden we aan dat koppels met een zwangerschapswens naar de huisarts gaan voor een check-up en samen een gezonde levensstijl aannemen (stoppen met roken, gezonde voeding, voldoende fysieke activiteit,…).