DOOR LEEN D’HAENENS. In september 2018 trok een negenkoppige delegatie van de Faculteit Sociale Wetenschappen naar Taiwan om in de zuidelijke havenstad Kaoshiung de internationale E-Society 2018-conferentie bij te wonen.

Over E-Democratie, Depolarisering en Dialoog

De Leuvense delegatie aan een vegetarische maaltijd.

‘E-Society’ betekent letterlijk ‘elektronische samenleving’. Dat is de digitale technologie die het dagelijks leven van grote groepen gebruikers beïnvloedt en hopelijk vergemakkelijkt bij het vervullen van taken. Een voorbeeld hiervan is e-government. Ook in België hebben we dat.
Maar waarom dan helemaal naar Taiwan trekken? Wel, deze conferentie over de elektronische samenleving was net een tikkeltje specialer omdat de organisatie verliep via zowel de National Sun Yat-sen University als door onze Faculteit Sociale Wetenschappen. Aan deze gezamenlijke editie van de conferentie deden zowel junior als senior onderzoekers uit zeven landen en vier continenten mee.
Het blijft ook niet bij deze ene conferentie: het is de bedoeling van beide partners om een heuse E-Society Community op te zetten, waarbij onderzoeksdesigns en -resultaten onderling worden gedeeld.
De delegatie uit KU Leuven bestond uit drie docenten (Ellen Claes, Leen d’Haenens & Chinglin Pang), één recente doctor en vijf doctorandi uit de antropologie, communicatiewetenschappen en politieke wetenschappen (Maxim Chantillon, Thomas Frissen, Elke Ichau, Roya Imani Giglou, Jing-Jing Li en Tian Shi).

E-Society Taiwan 2018 in vogelvlucht

Professor Taeku Lee (University of California, Berkeley) leidde de conferentie in en verwees daarbij naar de groeiende extreme polarisering als sluipmoordenaar van de democratie. Die straffe uitspraak illustreerde hij aan de hand van de huidige politieke toestand in de VS, maar hij voegde er gelukkig wel aan toe dat gelukkig niet elke democratie naar dezelfde realiteit staart als in de VS, hoewel inmiddels in Oost-Europa ook erg verontrustende toestanden zijn ontstaan. Is e-democratie een waardevol hulpmiddel om zo’n evolutie te vermijden?

Bij e-democratie wordt immers ICT ingezet zodat burgers meer kunnen participeren bij, bijvoorbeeld, verkiezingen of referenda. Kan zo’n overstap een meerwaarde bieden? Lee denkt alvast van wel. Die mening baseert hij op bekende voorbeelden, zoals “Occupy Wallstreet” en de “#MeToo”-schokgolf, die een grote maatschappelijke impact hadden. Na de getuigenissen van verkrachtingen en machtsmisbruik is immers op verschillende organisaties en sectoren het beleid rond grensoverschrijdend gedrag flink aangescherpt.
Toch blijft er veel scepticisme rond die e-democratie: voor elk succesvol voorbeeld is er wel een tegenvoorbeeld. Het Gezi-protest in Turkije leidde allerminst tot de verhoopte politieke veranderingen en de zgn. ‘Arabische Lente’, wordt nu vaak de ‘Arabische Winter’ genoemd omwille van de toegenomen politieke instabiliteit in de regio. Lee’s presentatie bood een helder overzicht van de beloftes en valkuilen voor verschillende invullingen van e-democratie, gericht op representatie, participatie en deliberatie.

De conferentie belichtte ook het gebruik van sociale media ten goede of ten kwade, denk bijvoorbeeld aan het online politiek engagement bij jongeren vs. het inzetten van media voor jihadistisch geïnspireerd terrorisme. Daarbij werd duidelijk dat media een cruciale rol spelen in een democratie; een feit waar velen zich wellicht intuïtief reeds bewust van zijn. Zijn daar dan ook cijfers over? Zeker! Onderzoek in Europa wijst erop dat publieke omroepen het verschil kunnen maken en dat ook doen. Mensen die systematisch kijken en luisteren naar nieuwsinhoud via de publieke omroep zijn doorgaans meer politiek geïnformeerd en beter op de hoogte van alle relevante betrokken perspectieven dan zij die vooral commerciële mediakanalen consulteren.
Maar heeft het publiek ook vertrouwen in die media? Dat is immers een niet te verwaarlozen factor. Dat vertrouwen is in veel landen laag en dat blijkt zich dan ook te uiten in politieke overtuigingen van mensen. Een voorbeeld uit de VS: de overtuiging dat de reguliere media niet te vertrouwen zijn, bleek een sterke voorspeller van iemands Republikeinse voorkeur (Pew Research Center, 2017, 9 mei).
Opmerkelijk is overigens dat wij in de Lage Landen net wél vertrouwen hebben in de media, en dat is een belangrijke troef die we moeten zien te koesteren (zie 2017 Reuters Institute Digital News Report).

Doctorandi van KU Leuven presenteerden onderzoek over, onder andere, het vergaren van sociaal kapitaal door Taiwanese migrantennetwerken via Facebook, de link tussen waarden van de publieke sector en de toepassing hiervan via e-government.
De tweede dag van de conferentie stond in het teken van datamining-technieken, surveys en modellen om publieke opinie en blootstelling aan gelijkgestemde informatiekanalen (filterbubbels) of juist aan boodschappen die andere meningen vertolken te meten, met mogelijkheden voor depolarisering en dialoog. Op dit vlak werden enkele interessante ‘tools’ getoond om inhoud op sociale mediaplatformen te capteren en te analyseren.

Taiwans ervaring met omgaan met conflict

Het waterpeil stond erg hoog want supertyfoon Mangkhut schampte Taiwan. Links zie je oorlogsschepen die schuilen in de haven.

Het eiland Taiwan bevindt zich in een moeilijk evenwicht met grote buur China die de druk militair, economisch, en politiek opvoert. Depolarisering en dialoog zijn dan ook cruciaal. Taiwan wil zijn open samenleving en democratische waarden behouden. Daardoor wordt het land tot keuzes gedwongen. Net om die redenen zijn academische contacten met Taiwan belangrijk, zeker in deze tijden van voelbaar veranderende verhoudingen in Oost-Azië. Taiwan met z’n 23,5 miljoen inwoners is als kleine democratie, tegen de achtergrond van een steeds zelfbewuster China als wereldleider, op zoek naar allianties en internationale samenwerking met andere, gelijkgezinde partners om de democratische waarden te verdedigen en uit te dragen. Het moet gezegd, Europa’s interne identiteitscrisis (bv. vragen rond onze relevantie en positie in de wereld, ons positief narratief), onze verdeeldheid over cruciale thema’s, en de existentiële vragen omtrent welke waarden we met elkaar delen, bemoeilijken behoorlijk een duidelijk en gezamenlijk antwoord vanuit Europa.

Op academisch vlak biedt Taiwan voor sociale wetenschappers in elk geval interessante perspectieven en domeinen van samenwerking. Twee domeinen die hoog op de beleidsagenda staan zijn de zoektocht binnen een meerpartijendemocratie naar een verenigd Taiwan, boven de partijgrenzen heen, en de rol van een wendbare overheid die een ‘one-stop’ service wil bieden voor alle vragen van burgers, door er onder meer voor te zorgen dat huisvesting en de zorg voor ouderen haalbaar blijven voor jonge families. Dit zijn ook voor ons herkenbare thema’s.

Dit academiejaar verwelkomen we aan de Faculteit twee Taiwanese doctorandi in de Sociale Wetenschappen (Hsien-Ming Lin en Jiun-Chi Lin) die met een beurs van het Taiwanese ministerie van onderwijs twee jaar van hun onderzoekstijd in Leuven zullen doorbrengen met als einddoel een dubbeldoctoraat.