DOOR EVELYN HEYLEN. De Belgische bevoorradingszekerheid van elektriciteit komt momenteel in het gedrang. Als er op een gegeven moment onvoldoende elektriciteit beschikbaar is, zal het afschakelplan in werking treden. Een beperkt aantal verbruikers zal dan tijdelijk geen elektriciteit meer kunnen gebruiken. Maar hoe werkt dit precies en kunnen we deze last op een eerlijkere manier spreiden?

De onbeschikbaarheid van zes van de zeven kerncentrales vormt komende winter een uitdaging voor de bevoorradingszekerheid van elektriciteit in België. Doel 1, 2 & 4 zijn al langer buiten dienst en recent werden vertragingen aangekondigd in het onderhoudsproces van Tihange 2 & 3. Voor Tihange 1 is onderhoud gepland tot midden november. Deze situatie brengt het evenwicht tussen de vraag naar en het aanbod aan elektriciteit in het gedrang. Om de correcte werking van het elektriciteitssysteem te vrijwaren is dit evenwicht cruciaal. Het afschakelplan is het laatste middel om dit evenwicht te behouden.

De meeste eindverbruikers van elektriciteit ervaren het afschakelplan, dat in werking treedt indien onvoldoende elektriciteit voor handen is, als oneerlijk. In het huidige plan worden verbruikers in geselecteerde delen van het land afwisselend afgeschakeld, terwijl verbruikers in andere delen buiten schot blijven.¹ Op die manier staat slechts een beperkte groep elektriciteitsverbruikers in voor het garanderen van de algemene veiligheid van het systeem. Zij ervaren hiervan hinder, maar krijgen hiervoor geen compensatie in de plaats.

Het is mogelijk om de eerlijkheid van afschakelingen voor residentiële en commerciële kleinverbruikers te verhogen door elektriciteitstarieven te koppelen aan de geleverde betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening. Op dit moment kunnen alleen grote industriële en commerciële verbruikers contracten afsluiten waarbij ze bij een elektriciteitstekort hun elektriciteitsverbruik met een vastgestelde hoeveelheid verlagen op vraag van de hoogspanningsnetbeheerder in ruil voor een vergoeding. Zij maken hiervoor gebruik van de flexibiliteit in hun elektriciteitsvraag, gezien ze industriële processen met buffercapaciteit kunnen sturen (bv. koeling). Naast de grootverbruikers van elektriciteit hebben ook de kleine residentiële en commerciële verbruikers een flexibele elektriciteitsvraag. Wassen en drogen van kledij kan worden uitgesteld, verlichting kan worden gereduceerd of het opladen van elektrische voertuigen kan worden gespreid over de tijd. De huidige elektriciteitstarieven moedigen kleinverbruikers niet aan om deze flexibiliteit te benutten. Indien in de toekomst tarieven gekoppeld worden aan de geleverde betrouwbaarheid, kunnen kleinverbruikers ervoor kiezen om comfort in te ruilen voor een lagere energiefactuur.

Tarieven gekoppeld aan de geleverde dienstverlening bestaan al in de vliegtuigsector, waar lagekostenmaatschappijen, zoals Ryanair of Easyjet, een revolutie teweeggebracht hebben in de ticketprijzen. Ze zagen dat mensen bereid waren toegevingen te doen op hun comfort, zoals minder bagage en geen maaltijdservice aan boord, als daar een goedkoper tarief tegenover stond. De elektriciteitssector hanteert momenteel het model van een gelijke dienstverlening voor iedereen. Dit model is echter niet meer geldig met het huidige afschakelplan gezien slechts een beperkt aantal verbruikers getroffen wordt. We moeten onszelf dus de vraag durven stellen of we ook binnen de elektriciteitssector moeten overstappen naar geïndividualiseerde dienstverlening per verbruiker
rekening houdend met zijn gewenste comfort.

Geïndividualiseerde dienstverlening vereist dat eindverbruikers kunnen aangeven of zij bereid zijn om (een deel van) hun elektriciteitsvraag te laten afschakelen tegen een tegemoetkoming of een lager tarief. In eerste instantie zouden klanten bijvoorbeeld kunnen kiezen uit verschillende contracten met een verschillend maximumaantal afschakelingen per jaar. Verbruikers voor wie een hogere kans om onderbroken te worden aanvaardbaar is kunnen een lager tarief afsluiten, terwijl een hoger tarief beschikbaar is voor verbruikers die een hoog betrouwbaarheidsniveau wensen. Het gekozen tarief weerspiegelt op die manier het gewenste comfortniveau van de klant. Zo wordt de afschakeling door de verbruikers als eerlijker ervaren en kan deze bovendien verspreid worden over alle klanten en gebieden.

Om geïndividualiseerde dienstverlening in de praktijk om te zetten is moderne technologie, zoals slimme elektriciteitsmeters en slimme sturing, nodig. Deze technologie laat toe om klanten vanop afstand af te schakelen rekening houdend met het contract dat ze hebben afgesloten. In de toekomst kan deze technologie er zelfs voor zorgen dat de klant niet volledig in het duister hoeft te zitten. Door het aansturen van slimme toestellen zou een netbeheerder slechts een deel van de elektriciteitsvraag van iedere klant kunnen afschakelen. Zo kan een deel van de verlichting worden uitgeschakeld of het oplaadproces van de elektrische auto worden vertraagd. Dit leidt tot extra comfort bij de klant gezien enkel de flexibele elektriciteitsvraag benut wordt en een volledige afschakeling wordt vermeden.

Een enquête die recent gevoerd werd in België in het kader van het energiepact toont aan dat een elektriciteitssysteem met  geïndividualiseerde betrouwbaarheids- en comfortniveaus geen verre droom hoeft te zijn. In deze enquête toonde 90% van de respondenten zich bereid om zijn of haar elektriciteitsvraag op een actieve manier te beheren om op die manier bij te dragen tot de energietransitie.²
53% van de respondenten vindt het aanvaardbaar om een lager niveau van betrouwbaarheid te ervaren tegen een lager tarief. Mogelijk kiest u dus binnen enkele jaren een tarief dat uw gewenste comfort in termen van de betrouwbaarheid van uw elektriciteitsvoorziening weerspiegelt in een ‘EasyNet’.