DOOR NATHAL SEVERIJNS EN ANNE-MIEKE VANDAMME. De jongeren betogen al voor de vierde keer en de tweede klimaatmars in evenveel maanden bracht, ondanks het slechte weer, nog meer volk op de been dan in december. Het mag duidelijk zijn dat het klimaatprobleem de hoogste prioriteit verdient, maar de reeds genomen maatregelen zijn ver onvoldoende. De ganse maatschappij moet zich rond deze doelstellingen verenigen. De tijd dringt.

Beste jongeren,

Nathal Severijns & Anne-Mieke Vandamme

Proficiat, jullie lijken erin te slagen om het klimaatprobleem eindelijk bovenaan op de maatschappelijke agenda te plaatsen. Jullie stem verdient een groot gewicht want het is jullie generatie die met de grootste gevolgen van de klimaatverandering zal moeten omgaan. Wij hopen jullie oproep tot actie nog vaak te horen naar de verkiezingen toe. Jullie volharding zal helpen om het engagement in de maatschappij gaande te houden.

Beste politici,

Alle begrip voor de politieke realiteit waarin het van groot belang is om opnieuw verkozen te raken. Maar blijven doen alsof er niets aan de hand is, en jullie uitputten in het opsommen van ‘wat jullie al allemaal doen’ is niet langer een optie. Eerlijk, met enkel de ‘gemakkelijke’ maatregelen gaan we het echt niet halen. Gebruik het momentum dat onze jongeren hebben gecreëerd, om eindelijk de dringend noodzakelijke meer doortastende maatregelen te nemen, ook als die minder populair zijn.

De evidentie voor de klimaatverandering is overweldigend: extreme hitte; zoals ook bij ons de voorbije zomer; overstromingen, uitzonderlijk krachtige orkanen, lange droogteperiodes, bosbranden, een stijging van de wereldtemperatuur die nu al 1°C bedraagt! De feiten zijn al zo vaak op een rijtje gezet door het internationaal klimaatpanel IPCC en verschillende wetenschappelijke organisaties. En allemaal schuiven ze het klimaatprobleem naar voor als dé prioriteit wereldwijd.

België is één van de slechtste leerlingen in de Europese klimaatklas. Hoog tijd dus voor een écht klimaatplan, zoals de jongeren terecht eisen.

De kosten gekoppeld aan economische schade, voedselschade, schade aan de volksgezondheid, en sociale schade die met de klimaatopwarming gepaard gaan, lopen nu al jaarlijks op tot tientallen miljarden. België is bovendien één van de slechtste leerlingen in de Europese klimaatklas. Hoog tijd dus voor een écht klimaatplan, zoals de jongeren terecht eisen.

Beste burgers,

De maatregelen die moeten genomen worden, zijn op korte termijn wellicht niet allemaal even aangenaam. Maar we moeten verder dan vandaag en niet alleen aan onszelf denken. Jongeren protesteren al bijna een maand en er komen nauwelijks nieuwe en duidelijke engagementen. De verantwoordelijkheid tot actie ligt in de eerste plaats bij politici maar ook bij de ‘volwassen’ maatschappij.

De feiten zijn al vaak ten overvloede aangehaald en beschreven. De rechtstreekse en onrechtstreekse effecten van klimaatopwarming zijn al duidelijk merkbaar. In de loop van de komende jaren en decennia zullen de effecten van de opwarming nog verder en wellicht ook sneller toenemen. Wetenschappers stellen inderdaad vast dat het ijs van de poolkappen sneller smelt dan wat er zelfs in de meest pessimistische scenario’s van enkele jaren geleden voorspeld werd. Hoog tijd dus om nú in te grijpen en al het nodige te doen om de CO₂-uitstoot tot het noodzakelijke bijna-nul niveau terug te brengen. Dat moet déze generatie doen.

Met de beschikbare technologie kan er veel gebeuren, maar de politieke en maatschappelijke wil moet aanwezig zijn. De onzekerheid is begrijpelijk want de ambitie om de klimaatverandering tegen te gaan, is voor ons als maatschappij volstrekt onbekend terrein. Wij zijn de kiezers en kunnen de politici ertoe brengen en steunen om een klimaatplan te ontwikkelen dat een duidelijk verschil zal maken. Politici gaan klimaatmaatregelen alleen maar invoeren als de burger bereid is die te dragen, het is nu dus tijd om die bereidheid te tonen.

Maar er is veel meer dan dat. Ervan uitgaan dat alleen technologische ingrepen volstaan, is na decennialang experimenteren geen optie meer. Net zomin als prioritair op economische groei inzetten in het beleid de sociale ongelijkheid heeft verminderd, zoals altijd wordt voorgehouden.  De kloof tussen de minderbegoeden en de rijkeren is er juist groter door geworden. De manier waarop de introductie van zonnepanelen in dit land is aangepakt, is daar een goed voorbeeld van. Technologische maatregelen en beleidsmaatregelen in de vorm van taxen en subsidies komen vooral de begoede klasse ten goede. En dat terwijl in ons rijke België niet minder dan één op vijf het financieel erg moeilijk heeft. Het klimaatbeleid dat we nodig hebben moet daarom op de eerste plaats sociaal eerlijk zijn, dat is de echte topprioriteit.

Politici gaan klimaatmaatregelen alleen maar invoeren als de burger bereid is die te dragen, het is nu dus tijd om die bereidheid te tonen.

Dit vergt grote veranderingen: de wil tot verandering in zowel de politieke als de sociale cultuur, en dus ook een mentaliteitswijziging en een aanpassing van onze levensstijl. Het consumptiemodel dat ons voorhoudt dat we gelukkiger worden door dingen te kopen die we dan toch niet blijken nodig te hebben, heeft ons leven niet waardevoller gemaakt. Velen onder ons bezitten al genoeg. Maar we hebben een reclamewereld die dat gevoel graag en met bijzonder veel overgave ondergraaft. Het put wel nodeloos de grondstoffen uit en brengt ernstige schade toe aan het leefmilieu. Bewustwording van het klimaatprobleem en alles wat ermee verbonden is, en de bereidheid om ons gedrag aan te passen, zijn cruciaal en allicht even belangrijk als nieuwe technologische oplossingen.

Een complicerende factor is dat iedereen wel ergens verandering wil, maar weinigen willen daarom zelf veranderen. Dit veroorzaakt een zekere verlamming zoals we die tot nu toe hebben ervaren, en het is een grote uitdaging om daaruit te raken. De creatie van het juiste beleidskader en een ambitieus beslissingskader kan al belangrijke vooruitgang brengen, waardoor we ons meer bewust worden van de impact van ons gedrag. Dat kan bijvoorbeeld door externe kosten mee aan te rekenen; via een CO₂-taks, of vliegtuigtickets die de volledige maatschappelijke kost van een vlucht weerspiegelen … Maatregelen dienen op een sociaal eerlijke manier te gebeuren zoals de gele hesjes terecht onder de aandacht brengen. En met specifieke aandacht voor de impact op de minderbegoeden, zodat het beleid zeker geen transfer van arm naar rijker veroorzaakt. Out-of-the-box denken zal belangrijk zijn. Een deontologische code laten formuleren door alle betrokken sectoren zou een suggestie kunnen zijn. Deskundigen kunnen de politici daarin bijstaan.

© Shutterstock

Beste wetenschappers,

Een goed en realiseerbaar klimaatplan uitwerken, kan niet de taak van politici alleen zijn. Als wetenschappers dragen wij een grote verantwoordelijkheid om in samenwerking tussen alle disciplines, en in overleg met het beleid, de bedrijven en de civiele maatschappij, de noodzakelijke kennis te ontwikkelen voor een afdoende aanpak van de complexe klimaatproblemen. Het is immers omdat we te vaak op onze eigen beperkte kennis terugvallen dat we de complexiteit van het probleem ‘missen’, laat staan dat we het goed aanpakken. Hoewel klimaat een globaal probleem is, moeten we zoeken naar oplossingen die rekening houden met de specifieke (ecologische, economische en sociale) kenmerken van elke lokale context. Vanuit de nationale ambities dienen deeldoelen naar het regionaal en lokaal niveau en de daar gevestigde bedrijven vertaald te worden. Succesvolle stedelijke initiatieven, bijvoorbeeld op het vlak van vergroening en mobiliteit, tonen aan dat de lokale politiek wel degelijk een belangrijke rol speelt in de klimaatproblematiek. Internationaal spelen trouwens steeds meer steden een prominente rol in dit verband. Iedereen moet aan de slag met haar of zijn talenten.

De wetenschappelijke wereld in dit land beschikt over voldoende expertise om een klimaatplan te helpen opstellen dat aan bovenstaande voorwaarden beantwoordt. Wij wetenschappers kunnen voorstellen doen, analyseren en evalueren wat hun impact is op het milieu, de sociaal zwakkeren, de economie, de welvaart; in samenwerking met de maatschappelijke actoren en bedrijven. Tot nog toe is er slechts een beperkte ervaring met onderzoek over de grenzen van de disciplines en met actieve betrokkenheid van alle maatschappelijke actoren. De regering dient dit te versterken door meer financiering te voorzien voor dergelijk “trans-disciplinair” klimaatonderzoek.

Aan allen samen

Het klimaatprobleem heeft invloed op alle sectoren in de samenleving. Een paar voorbeelden:

• Er is een andere, circulaire economie nodig waarbij grondstoffen maximaal gerecycleerd worden. Vandaag wordt 88 % van alle producten nog steeds gemaakt uit nieuwe grondstoffen.
• Transport moet anders georganiseerd worden, met als duidelijk doel een significante reductie van de CO₂-uitstoot, en meer aandacht en prioriteit voor openbaar vervoer en fietsen. Met (zogezegd) groene bedrijfswagens zetten we helaas geen stap vooruit.
• Productie, opslag en distributie van hernieuwbare energiebronnen is een topprioriteit. Het zogenaamde Energiepact is echter ruim onvoldoende voor het klimaat.
• Ook de ruimtelijke ordening zal moeten worden herzien met duidelijke keuzes voor het klimaat. Lokaal kan dan worden uitgevoerd wat de Vlaamse bouwmeester al jaren vraagt, zoals ontsnippering en de robuustheid van open ruimte versterken.

De klimaatproblematiek is verder ook nauw verbonden met intensieve landbouw en vleesproductie als bron van broeikasgassen. In alle sectoren zullen dus sterke maatregelen moeten worden uitgewerkt. Een doortastend klimaatbeleid zal jobs doen verschuiven, ook nieuwe jobs creëren en nieuwe firma’s doen ontstaan. Het levert ook positieve effecten voor onze gezondheid. Minder schadelijke uitstoot van fijn stof en stikstofoxides, door meer openbaar vervoer en minder wegverkeer, gaat immers gepaard met minder luchtverontreiniging. Minder vleesconsumptie leidt tot een verbetering van de volksgezondheid. En verder zijn obesitas, één van de meest ingrijpende ‘kwalen’ van onze welvaart, en de toenemende ondervoeding in minder begunstigde continenten, twee extreme uitwassen die direct of indirect gelinkt zijn aan de klimaatverandering.

Er is al genoeg getalmd. Het is nú tijd voor nieuwe en verregaande engagementen. Naar de komende verkiezingen toe hoort de klimaatproblematiek het verkiezingsthema nummer één te zijn.

Een klimaatplan moet ambiëren al het bovenstaande, en duidelijk nog meer, op een coherente manier aan te pakken. Het is duidelijk dat heel veel aspecten hiervan nauw met elkaar verbonden zijn en dus niet apart kunnen worden benaderd. De vereiste aanpassingen vergen investeringen, maar zullen op hun beurt ook weer voordelen opleveren. De sociaal zwakkeren mogen bij die veranderingen echter niet getroffen worden. Het nieuwe socio-economisch model moet materiële zaken en geleverde diensten op hun werkelijke waarde voor welbevinden inschatten en verrekenen, en zo moeten we er ook mee leren omgaan…

Er is al genoeg getalmd. Het is nú tijd voor nieuwe en verregaande engagementen. Naar de komende verkiezingen toe hoort de klimaatproblematiek het verkiezingsthema nummer één te zijn en horen de politieke partijen zich uit te spreken of ze al dan niet bereid zijn de klimaatproblemen sneller en veel breder aan te pakken. Bij het opstellen en realiseren van het klimaatplan dat de jongeren vragen, zullen daarom alle bevoegdheden van alle volgende regeringen betrokken moeten worden, alsook alle sectoren van onze maatschappij. Bovendien is het klimaat geen zaak van links of rechts, noch van rijk of arm. Het is een probleem dat alle (partij)grenzen ver overstijgt. Daarom roepen we iedereen, en in het bijzonder de politici, op om verder te kijken dan bestaande dogma’s en drempels en deze uitdaging nu samen met de bevolking aan te pakken. Waar wachten we nog op?