DOOR JOHAN EYCKMANS EN KATJA BIEDENKOPF. Binnen de KU Leuven denkt een interdisciplinaire werkgroep na over wat er nodig is om de klimaatverandering aan te pakken, niet alleen op technisch vlak maar ook op maatschappelijk vlak, zowel qua beleid als qua draagvlak. Volgend jaar zal deze kennisuitwisseling internationaal worden opengetrokken, met een studieverblijf van buitenlandse experts uit verschillende andere continenten.

Katja Biedenkopf & Johan Eyckmans

We weten het allemaal: zonder bijsturing zal de klimaatverandering in de toekomst enorme gevolgen hebben voor alle samenlevingen overal ter wereld. In het Parijsakkoord van 2015 hebben daarom bijna alle landen van de wereld zich ertoe verbonden om de mondiale temperatuurstijging onder de 2 °C te houden en zelfs te streven naar een maximale opwarming van 1,5 °C boven de pre-industriële niveaus. Hiervoor moeten samenlevingen een moeilijke evenwichtsoefening maken die de belangen van alle maatschappelijke stakeholders verzoent, om op die manier een eerlijke overgang naar een duurzame samenleving te realiseren.

Maar de perspectieven en trajecten van samenlevingen verschillen vaak sterk. Elk land en elke regio heeft een unieke combinatie van aan klimaatverandering gerelateerde problemen, voorkeuren en maatschappelijke, economische en bestuurlijke structuren. Om het klimaatprobleem wereldwijd aan te pakken, moeten we zoeken naar oplossingen op maat van elke regio. Deze flexibele aanpak mag echter geen excuus vormen voor een niet-ambitieus klimaatbeleid of het doorschuiven van de verantwoordelijkheid naar andere landen.

Ook op technologisch vlak moeten er veel puzzelstukken worden samengelegd. Het is intussen duidelijk voor wetenschappers, de publieke opinie en scholieren dat het verwezenlijken van de doelstellingen van het Parijsakkoord fundamentele veranderingen vereist in de manier waarop onze samenleving energie en materialen verbruikt. Momenteel hangt de productie van energie nog zeer sterk af van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en steenkool. Een koolstofneutrale economie vereist een transitie naar een grootschalige inzet van vooral hernieuwbare energiebronnen en veel meer energie-efficiëntie. Het produceren van consumptiegoederen met een vaak erg korte levensduur is afhankelijk van een enorme doorvoer van CO₂-intensieve materialen zoals staal, aluminium en cement. Voor koolstofneutraliteit is een meer circulaire economie nodig, met nieuwe consumptie- en productiepatronen. In de transportsector zijn structurele veranderingen nodig op het vlak van brandstof en ook in de landbouw zijn fundamentele aanpassingen nodig om de groeiende wereldbevolking te voeden op een duurzame manier en met minder uitstoot van broeikasgassen. Verder dwingen veranderingen in de watervoorziening en -afvoer ons om decennia vooruit te denken over de klimaatbestendige inrichting van de openbare en particuliere ruimte en infrastructuur.

De vereiste transities in elk van deze, en vele andere, domeinen zijn zo fundamenteel dat kleine en geleidelijke veranderingen in productie- en consumptiesystemen niet volstaan. Bovendien hebben veranderingen in het ene domein weer een impact in het andere domein. De noodzaak van diepgaande transformaties in de economische systemen brengt ook fundamentele uitdagingen mee voor de samenleving. Sommige maatregelen kunnen geld besparen of hebben ook voordelen, maar structurele veranderingen vergen sowieso investeringen. Rechtvaardigheid en betaalbaarheid voor lage inkomens zijn daarbij belangrijk. De manier waarop overheden omgaan met de belangen van alle maatschappelijke actoren, zoals consumenten, industrie en ngo’s, staat dus centraal in het debat rond klimaatverandering.

Binnen de KU Leuven wordt veel onderzoek verricht rond klimaatverandering. Vertegenwoordigers van verschillende wetenschappelijke disciplines wisselen inzichten uit in een werkgroep van de interdisciplinaire denktank Metaforum die reflecteert over de maatschappelijke aspecten van klimaatverandering. De vraag waar de Metaforum-werkgroep zich over buigt, is: welke maatschappelijke veranderingen zijn nodig om de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs van 2015 te bereiken, en hoe kan het beleid de transitie bevorderen, rekening houdend met de diversiteit qua economische, politieke en culturele context in verschillende landen in de wereld?

Het debat over de klimaatuitdaging en de vereiste oplossingen wordt nog te vaak gedomineerd door belanghebbenden uit hoge inkomenslanden, zoals wetenschappers, politici, bedrijfsvertegenwoordigers en ngo’s. Alternatieve perspectieven en benaderingen door actoren van lage- en midden-inkomenslanden dagen soms de westerse zienswijze uit. Deze Metaforum-werkgroep wil daarom met internationale wetenschappers uit diverse landen in gesprek gaan over de uitdagingen die de klimaatverandering met zich meebrengt voor onze verschillende samenlevingen.

Een discussienota van de interdisciplinaire groep KU Leuven-wetenschappers zal eerst de uitdagingen van klimaatverandering schetsen op verschillende gebieden (energie, materialen, landbouw, stadsplanning, mobiliteit, waterbeheer) en ook het internationale beleidskader in kaart brengen, samen met de beleidsinstrumenten en overtuigingsstrategieën die kunnen worden gebruikt om de overgang naar een koolstofarme economie te bevorderen. Deze position paper vertrekt vanuit een Europees perspectief maar verkent ook de uitdagingen voor een aantal representatieve regio’s in andere werelddelen.

Deze paper zal het uitgangspunt vormen voor een fundamentele gedachtenuitwisseling met wetenschappers uit andere continenten over de maatschappelijke uitdagingen van een transitie naar een koolstofarme maatschappij. Deze wetenschappers worden uitgenodigd voor een onderzoeksverblijf in Leuven in het voorjaar van 2020. Tijdens dat verblijf zullen ook workshops worden georganiseerd om ideeën uit te wisselen met andere onderzoekers en een breder publiek van belanghebbenden zoals ngo’s, privébedrijven, beleidsmakers, enz.

De input van de buitenlandse experts zal daarna worden geïntegreerd in één gezamenlijke interdisciplinaire én intercontinentale Metaforum-visietekst die alle verworven inzichten bundelt en een aantal concrete suggesties doet voor/over te bewandelen wegen voor de toekomst. Deze visietekst zal internationaal worden verspreid onder wetenschappers, beleidsmakers en geïnteresseerden. Op deze manier hoopt de KU Leuven geïntegreerde wetenschappelijke inzichten te bieden aan de beleidsmakers die voor de moeilijke uitdaging staan om de transitie te sturen.