DOOR EMMA JASPAERT EN SARA NELISSEN. Overal ter wereld wordt er meer aandacht voor het klimaat gevraagd om de toekomst van onze planeet en haar bewoners veilig te stellen, onder andere via de 17 Sustainable Development Goals (SDGs) van de Verenigde Naties. Ook in de wetenschap klinkt een steeds luidere vraag naar duurzame ontwikkeling en onderzoek dat een positieve bijdrage levert aan onze aarde en maatschappij. Hier is een belangrijke rol voor humane wetenschappers weggelegd.

Emma Jaspaert en Sara Nelissen

Op het eerste zicht lijkt het onderwerp duurzaamheid vooral relevant voor de exacte en de medische wetenschappen, denk bijvoorbeeld aan onderzoek naar watervervuiling of levensreddende medicatie. Toch moet duurzame ontwikkeling veel breder worden bekeken. Om aan duurzame ontwikkeling te doen, moet je ook het gedrag van mensen kunnen begrijpen. Sociale en humane wetenschappers spelen hier een belangrijke rol in.
Interdisciplinair onderzoek waarbij exacte, sociale en humane wetenschappers samenwerken, is cruciaal om de grootste bedreigingen voor onze samenleving op te lossen.

Onze planeet als sociaal-ecologisch systeem

Om de context van deze sociale dimensie in duurzame ontwikkeling beter te begrijpen, moeten we beseffen dat onze planeet functioneert als een sociaal-ecologisch systeem (zoals in de figuur). De basis wordt gevormd door het ecologische systeem of de biosfeer, met bijvoorbeeld de natuur, het klimaat en de biodiversiteit. Daarbovenop komt het sociaal-maatschappelijk systeem, dat onder andere onze cultuur en welzijn omvat en helemaal bovenaan vinden we het sociaal-economisch systeem, dat onder andere onze politiek en welvaart bevat.

De maatschappij met bijhorende economie zijn ingebed in de biosfeer. Hierdoor is er een constante wisselwerking tussen deze systemen. Mensen, ingebed in de biosfeer, geven haar mee vorm en beïnvloeden haar, zowel positief als negatief. Tegelijkertijd zijn mensen ook afhankelijk van de biosfeer. Duurzame ontwikkeling kan dus niet slagen zonder beide systemen als een onlosmakelijk verbonden geheel te beschouwen. Dit impliceert opnieuw de noodzakelijke rol voor de sociale en humane wetenschappen om een duurzame wereld mee vorm te geven.

De zeventien duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties, verdeeld over de biosfeer, maatschappij en economie (bron: Azote Images, in opdracht van het Stockholm Resilience Centre)

De 2030 Agenda for Sustainable Development

Om duurzame ontwikkeling en onderzoek te stimuleren, werd in 2000 de historische Milenniumverklaring van de VN opgesteld. Deze verklaring omvatte acht concrete doelstellingen die tegen het jaar 2015 het leven van de armste mensen overal op aarde drastisch zou verbeteren. In 2015 ging de VN verder op dit elan met de ondertekening van de 2030 Agenda for Sustainable Development. Deze verklaring heeft als doel om de welvaart voor alle mensen ter wereld te stimuleren en tegelijkertijd de planeet te beschermen.

Centraal in de Agenda staan de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen, beter gekend als de Sustainable Development Goals (SDG’s). De SDG’s zijn brede doelstellingen die aanzetten tot actie in vijf cruciale domeinen, de vijf P’s: people (mensen), planet (planeet), prosperity (welvaart), peace (vrede) en partnership (partnerschap). Het doel van de SDG’s is om tegen 2030 een aantal zogenaamde “life-changing zeros” te bereiken, zoals het elimineren van armoede, hongersnood, kindersterfte, en discriminatie ten aanzien van vrouwen.

Elk van de doelstellingen pakt een andere globale uitdaging aan, maar tegelijkertijd zijn ze nauw met elkaar verbonden: vooruitgang binnen één doelstelling creëert vooruitgang binnen een andere. Het centrale principe bij de SDG’s is dat iedereen moet kunnen deel uitmaken van en baat hebben bij de omschakeling naar een duurzame wereld. Daarom wordt extra aandacht geschonken aan mensen die kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld omwille van discriminatie, geografie, of socio-economische status.

Hoe zit dat bij sociale en humane wetenschappen?

Het is duidelijk dat duurzame ontwikkeling enkel mogelijk is als we niet alleen focussen op de ecologische en medische uitdagingen, maar ook op de daarmee gepaard gaande sociaal-maatschappelijke en economische veranderingen. Een heel aantal SDG’s verwijzen dan ook expliciet naar sociaal-maatschappelijke uitdagingen, zoals een goede gezondheid en welzijn, kwaliteitsvol en inclusief onderwijs, gendergelijkheid, interculturele dialoog en inclusieve steden en gemeenschappen. Duurzame ontwikkeling vereist een gemeenschappelijke, interdisciplinaire inspanning om een inclusieve, duurzame en weerbare toekomst op te bouwen voor de mens en haar woonplaats, de aarde. Er is dus binnen elke SDG een rol weggelegd voor sociale en humane wetenschappers, aangezien elke SDG van nature een interdisciplinaire aanpak vereist.

De SDG’s hebben ook invloed op onderzoeksfinanciering. De Europese Unie wil bijvoorbeeld een voortrekkersrol opnemen om de 2030 Agenda te realiseren. De Europese Commissie ziet hierin een belangrijke taak weggelegd voor wetenschappelijk onderzoek. In het huidige kaderprogramma, Horizon 2020, beloofde de Commissie dat een aanzienlijk deel van de middelen zou geïnvesteerd worden in onderzoek naar duurzame ontwikkeling en klimaatonderzoek.

De impact van de SDG’s zal nog groter zijn bij het komende kaderprogramma, Horizon Europe, dat in 2021 van start gaat. Zo formuleert Horizon Europe een aantal ambitieuze, inspirerende en sociaal-relevante doelstellingen die kaderen binnen één of meerdere SDG’s. Deze trend is trouwens niet enkel op Europees niveau merkbaar. Met haar Visie 2050 heeft ook Vlaanderen een langetermijnstrategie geformuleerd om de SDG’s te implementeren. De kans is groot dat ook nationale financieringskanalen steeds meer op duurzaamheid zullen focussen.

Onderzoekers hebben er alle belang bij om te reflecteren over de manier waarop hun onderzoek aansluit bij de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen. Ongetwijfeld is dit bij velen al het geval en kunnen bepaalde aandachtspunten die aansluiten bij de SDG’s nog verder uitgewerkt en versterkt worden, om daarna als troef ingezet te worden bij projectaanvragen. Onze tip: kijk alvast eens naar wat die SDG’s concreet inhouden.