Op zoek naar kritische Israëlische stemmen volg ik al enige tijd David Grossman, gelauwerd auteur en eredoctor van KU Leuven. In zijn interviews is hij met immer zachte stem staalhard voor Benjamin Netanyahu. Dat Netanyahu een regering vormt met de ultranationalistische Otzma Yehudit ziet hij als een regelrechte bedreiging voor de toekomst van Israël. Met dezelfde intensiteit maakte David Grossman eerder komaf met de kolonisten in de bezette gebieden.

“Ik wil niemand bezetten en door niemand bezet worden”, zo stelde hij enkele maanden terug in een CNN-interview. “Israël was bedoeld als een huis en een thuis, maar is een fort geworden. Zolang de Palestijnen geen thuis hebben, zullen de Israëli geen thuis hebben. Pas als de bezetting van de Palestijnse gebieden eindigt, kan Israël overleven in het Midden-Oosten en kunnen Israëli tot een waardig leven komen”, zo stelt hij terecht.

De pijn om het ontmenselijkende geweld in Gaza, de ravage in Zuid-Libanon en het lot van de Israëlische gijzelaars is voor Grossman ondraaglijk. Wat hem zo beroert is dat de machthebbers aan beide zijden niet in staat lijken om de tragedie van de andere te zien, er een greintje begrip voor te tonen, of gewoon wat mededogen. “We moeten ertoe komen de miserie van de vijand te begrijpen, zijn pijn te vatten”. Pakkende woorden van een vader die zijn zoon verloor in de laatste uren van de Israëlisch-Libanese oorlog van 2006.

De stem van Grossman is er één van een verontwaardiging die ik, en met mij velen in onze universitaire gemeenschap, deel. Verontwaardiging is er soms ook over de houding van KU Leuven, onder meer omdat ons beleid, zoals weergegeven in een eerdere blog, na de recente beslissingen van het Internationaal Strafhof aangehouden wordt. Over onze aanpak bestaan inderdaad uiteenlopende meningen. Dat moet kunnen. Diversiteit van visies bepaalt mee de dynamiek van een universiteit.

Waar staat KU Leuven voor?

Van universiteiten en hun besturen mag in periodes van politieke ophef een zekere neutraliteit verwacht worden. Enkel zo kunnen ze zich beschermen tegen beschuldiging van politieke vooringenomenheid. Door als universiteit neutraal te blijven, garandeert ze bovendien de ruimte voor vrijheid van meningsuiting en voor onbevangen en ongebonden onderzoek. Net die ruimte die ook door vele van onze studenten en collega’s gebruikt wordt om het geweld in Gaza en Zuid-Libanon krachtig aan te klagen.

Maar als militaire actie afglijdt naar regelrechte terreur, dan is absolute neutraliteit moeilijk te verdedigen. Als aanvallen op burgers en civiele infrastructuur een duidelijke schending van het internationaal humanitair recht zijn, dan moet ook een universiteit spreken. Het KU Leuven-bestuur heeft daarom bij herhaling opgeroepen tot een staakt-het-vuren en heeft het drieste geweld meermaals veroordeeld in publieke stellingnames, in gesprekken met de Israëlische rectoren en via academische diplomatie.

We moeten deze oproep blijven herhalen: KU Leuven vraagt Israël om het internationaal humanitair recht te respecteren en zorg te dragen voor de burgers in de bezette gebieden, en roept op tot een staakt-het-vuren en om toe te werken naar een langdurige vrede tussen Israël en Palestina.

Nu het Internationaal Strafhof arrestatiebevelen heeft uitgevaardigd tegen Netanyahu, Gallant en Hamasleider Deif en hen wil vervolgen voor misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden, dient zich ook een nieuwe politieke realiteit aan: de Europese Commissie kan moeilijk toetreding tot het volgende Europese onderzoeksprogramma onderhandelen met politieke leiders die vervolgd worden door het Internationaal Strafhof. Dit wordt een belangrijk thema in het overleg op Europees niveau.

Terughoudendheid in onderzoek centraal

We veroordelen het geweld in Gaza en Zuid-Libanon en delen de diepe verontwaardiging. Tegelijkertijd willen we individuele onderzoekers en hun teams niet zonder meer verantwoordelijk houden voor het beleid van hun regering. We volgen bovendien een aanpak die we consistent kunnen toepassen ongeacht het crisisgebied waar we actief zijn: vandaag in het Midden-Oosten, eerder bijvoorbeeld in de DR Congo of in Ethiopië, waar in de burgeroorlog in Tigray naar schatting minstens 150.000 slachtoffers gevallen zijn.

Onze beleidslijn vatten we eerder samen als: wel open, niet blind. We herhalen de oproep tot terughoudendheid van alle KU Leuven-onderzoekers bij het aangaan van samenwerkingen met Israëlische partners. De Ethische Commissie Dual Use, Military Use and Misuse of Research (EC DMM) blijft nauwgezet nieuwe samenwerkingen screenen op mogelijke risico’s voor directe schending van mensenrechten of mogelijk militair gebruik van de resultaten. Nieuwe samenwerkingen met entiteiten van de Israëlische overheid blijven in principe uitgesloten en alle onderwijssamenwerkingen met Israëlische universiteiten zijn opgeschort. Met deze beleidslijn geeft KU Leuven een krachtig signaal aan haar partners in Europa en elders.

De voorbije maanden is een beperkt aantal projecten goedgekeurd, na grondige screening en uitvoerige bespreking in de EC DMM. Er werden er evenveel afgekeurd. Nieuwe projecten betreffen vooral doctorale netwerken waar niet-deelname jonge onderzoekers in hun doctoraatstraject treft, of consortia in de biomedische sfeer (rond zeldzame ziekten of mRNA-vaccinatietechnieken voor cardiovasculaire aandoeningen) waarbij niet-deelname ons afsluit van tientallen andere cruciale partners en mogelijk negatieve gevolgen heeft voor kwetsbare patiëntengroepen.

De EC DMM beslist in volle onafhankelijkheid en doet dat op basis van grondige ethische afwegingen en na diepgaande studie. Ze opereert binnen het werkingskader dat in samenspraak met het universiteitsbestuur ontwikkeld is. De volle verantwoordelijkheid voor de genomen beslissingen ligt bij het universiteitsbestuur. Kritieken of acties moeten dan ook aan de rector en bevoegde vicerectoren gericht worden. Directe kritiek of persoonlijke aanvallen op de leden van de ethische commissie kunnen we niet aanvaarden. 

Solidariteit tonen

Het debat aan de universiteiten richt zich heel erg op continuering, goed- of afkeuring van onderzoeksprojecten. Het gaat soms voorbij aan wat we kunnen doen voor de getroffen burgers en voor wie in het algemeen wegvlucht van crisissen en geweld. Het universiteitsbestuur neemt de eerder uitgesproken engagementen ernstig. In een blog van 6 juni werd verduidelijkt dat KU Leuven haar begeleiding van en steun aan vluchtelingen sterk zou uitbreiden. Dat is volop in ontwikkeling en krijgt een hoge prioriteit.

Er is het Scholars at Risk-programma. Daarnaast is KU Leuven medeoprichter van Global University Academy. We hebben intussen ervaring met het EU Passworld-project en zijn partner geworden van Daughters for Life Foundation, met het engagement om jaarlijks een aantal studiebeurzen voor studentes uit Gaza uit te reiken. We hebben extra doctoraats- en verblijfsbeurzen geopend voor Palestijnse vluchtelingen. We investeren extra in het Paso-zorgaanbod voor jonge vluchtelingen, in de Transculturele Traumazorg van Praxis P en in lokale traumazorg in samenwerking met Gaza University. Er lopen gesprekken om aan KU Leuven (met steun van de World Health Organization) een Global Institute op te richten waar onder meer het ontstaan en de effecten van haat als socio-endemische ziekte zal worden bestudeerd. Dit in samenwerking met Izzeldin Abuelaish, Palestijns arts en auteur van “I shall not hate”.

Eenzelfde zorgzaamheid is van belang aan KU Leuven. Geweldloosheid omarmen, de dialoog aangaan, verbondenheid stimuleren, vechten tegen antisemitisme en islamofobie: minder mogen we van elkaar niet verwachten. Dat er aan KU Leuven vele meningen bestaan over de beste aanpak zal in deze erg complexe situatie en in de omgang met de vele morele dilemma’s niemand verbazen. Toon openheid voor en ga in dialoog met wie een andere mening is toegedaan. Ook dat mogen we van elkaar verwachten.

Luc Sels, rector,
Mede namens het Gemeenschappelijk Bureau