DOOR BERT BLOCKEN. Bij warm weer en hittegolven kan je vaak ook binnenshuis niet meer afkoelen. Toch zijn de beste maatregelen om oververhitting te beperken of te voorkomen ook de goedkoopste en de makkelijkste. Enkele tips waarmee jij je wapent tegen volgende zomer, ook geschikt als instant-hulpmiddel voor studenten met een te warm kot.

Bert Blocken

Als je dit leest, bestaat de kans dat je in de afgelopen maanden meer dan eens overwogen hebt om naar een koudere regio te emigreren, of je budget aan te spreken om een AC aan te schaffen. Gelukkig is dat meestal niet nodig: de meest efficiënte maatregelen om oververhitting te beperken of zelfs te voorkomen zijn ook de goedkoopste en het makkelijkst te implementeren: het voorzien van buitenzonnewering en piekventilatie. Buitenzonnewering is misschien niet de mooiste oplossing, maar wel het meest efficiënt.

Door de eeuwen heen is veel ervaring opgedaan en kennis vergaard over oververhitting in gebouwen en hoe deze beperkt kan worden. Kan men daarom stellen: “Nil novi sub sole / Niets nieuws onder de zon?” Deels wel, maar nog niet helemaal. Door de klimaatverandering worden gebouwen in regio’s die vroeger koeler waren, nu plots wel meer blootgesteld aan hittegolven, terwijl ze daar vaak niet op voorzien zijn. Wat zijn dan efficiënte maatregelen?

Foto: Tom Wang, reproductie met toestemming

Actieve versus passieve koeling?

Zonder koeling leiden hogere temperaturen buiten tot hogere temperaturen binnen. Airconditioning (AC) mag niet de eerste oplossing zijn, wegens niet efficiënt. Het kost veel energie en stoot veel warmte uit. Dus koelen binnen betekent dat je het buiten warmer maakt waardoor, als velen AC gebruiken, iedereen ook weer meer moet gaan koelen. Een vicieuze cirkel. AC op basis van niet-hernieuwbare energie is sowieso geen duurzame oplossing. Het kan ook anders, zeker in ons klimaat.
Hoeveel warmer het wordt in de woning hangt af van vele factoren, waaronder de aard van de stad, de ligging in de stad, de oriëntatie van de woning en de zogenaamde bouwfysische eigenschappen: gevel- en dakopbouw, isolatie, thermische massa, oppervlakte en isolatiekwaliteit van het glas, en de mate van ventilatie. Deze blog richt zich vooral op de zogenaamde “passieve” maatregelen op gebouwniveau, die geen directe energie vragen voor hun werking.

Buitenzonnewering

Figuur 1: Diverse vormen van buitenzonnewering (bronnen: BabyRhino, T.W. van Urk, Klikkipetra, Sukpaiboonwat, reproductie met toestemming)

Het kan tegenintuïtief lijken, maar een goed geïsoleerde woning kan meer oververhitting opleveren dan een minder goed geïsoleerde woning, vooral wanneer het zonlicht door grote glaspartijen kan binnenvallen. De kortgolvige zonnestraling kan door het glas naar binnen, wordt vervolgens geabsorbeerd door de oppervlakken (vloer, wanden, meubels, …) in de ruimte, en weer uitgezonden als langgolvige straling. Die langgolvige straling kan echter niet meer door het glas en de warmte zit dan letterlijk gevangen. Als we ventilatie even buiten beschouwing laten, dan moet deze warmte via het trage proces van warmtegeleiding via het glas en de wanden, vloer en plafond naar buiten. Hoe beter dat glas en die wanden, vloer en plafond geïsoleerd zijn, hoe minder snel die warmte weer naar buiten kan. Dit betekent uiteraard niet dat we moeten stoppen met goed isoleren, wel dat we andere maatregelen moeten nemen voor de zomersituatie. Dat kan door de zon tegen te houden voor het te laat is. Dus met stip op één tegen oververhitting: buitenzonnewering; zie figuur 1. Geen binnenzonnewering, want die komt letterlijk “te laat”, de zonnestraling zit dan al binnen, wordt door die binnenzonnewering weer uitgezonden als langgolvige straling maar kan niet meer door het glas. Is dit nieuw? Helemaal niet. Buitenzonnewering is eeuwen oud. Toch worden maar betrekkelijk weinig nieuwe gebouwen in ons land uitgerust met deze eenvoudige techniek.

Piekventilatie

Figuur 2: Piekventilatie door openen van ramen in tegenover elkaar liggende gevels (bron: Iegor.S, reproductie met toestemming)

Bij oververhitting kan men overschakelen naar piekventilatie, met andere woorden het eenvoudigweg openen van ramen, bij voorkeur in tegenover elkaar gelegen gevels, zodat “cross-ventilatie” ontstaat; zie figuur 2. piekventilatie vervangt de binnenlucht met koudere buitenlucht, en koelt zo ook de thermische massa (vloer, plafond, wanden, meubels) af, zodat die weer als buffer gebruikt kan worden. Daarom met stip op twee: Piekventilatie. Dit is uiteraard enkel zinvol als de temperatuur van de buitenlucht lager ligt dan die van de binnenlucht. Daarom dat piekventilatie tijdens de ochtend- en avonduren aanbevolen is. Ook tijdens de nachturen, op voorwaarde dat kleine en grote ongewenste bezoekers worden geweerd met respectievelijk insectengaas en inbraakbeveiliging. Opnieuw is dit helemaal niets nieuws, maar nieuwe gebouwen zijn er vaak niet op uitgerust.

Andere maatregelen

Figuur 3: Eenvoudig zonnescherm (bron: Sofia Sophie, reproductie met toestemming)

Er bestaan ook nog diverse andere maatregelen. Waterverneveling is een optie, maar vraagt energie en is – hoewel effectief – dus geen zuiver passieve maatregel. Groene gevels en groene daken zijn niet alleen duurder maar ook veel minder efficiënt dan buitenzonnewering en piekventilatie. Voor slecht geïsoleerde gebouwen kunnen ze een verbetering bieden, maar voor goed geïsoleerde gebouwen is hun effect zeer beperkt. Hetzelfde geldt voor het verhogen van de zogenaamde “reflectiefactor voor kortgolvige straling”, in eenvoudiger woorden: het wit schilderen van daken en/of gevels om meer zonlicht te reflecteren. Toevoegen van isolatie en thermische massa bij het gebouwontwerp kan een positief effect hebben, maar enkel nadat buitenzonnewering en piekventilatie zijn benut.

Hoe krijg ik snel resultaat?

Gebouweigenaars kunnen zonneschermen of luifels laten installeren; zie bijvoorbeeld figuur 3.

Studenten – met beperkte tijd en budget – kunnen met een minimum aan knutselvaardigen uitgeoefend tijdens een uurtje ontspanning hun kot koelen. Het vaak opgemerkte zilverpapier aan de binnenzijde van het glasraam is geen goede optie, en kan zelfs leiden tot glasbreuk. Het zilverpaper aan de buitenzijde is al beter en reflecteert een deel van de inkomende zonnestraling. Nog beter is luchtverplaatsing (ventilatie) toelaten achter het zilverpapier om het geabsorbeerde deel van de warmte convectief (dit wil zeggen door luchtstroming) af te voeren. Plooi daarom enkele platen karton in zigzagvorm, kleef daar aan de buitenzijde het zilverpapier op en kleef het geheel aan de randen buiten op het glas; zie figuur 4. Zo creëer je een schouweffect tussen karton en glas, waardoor de warmte tussen beide afgevoerd wordt. Maak de zigzagdikte wel minstens 10 centimeter.

Figuur 4: Eenvoudig te construeren buitenzonnewering

Piekventilatie kan gerealiseerd worden door ramen in diverse gevels te openen en tussendeuren open te laten, zodat de wind door de vertrekken kan stromen. Studenten in verschillende koten in hetzelfde huis kunnen dit onderling afspreken.

Ook een ventilator, een vernevelaar, koude douches en gekoelde dranken zijn effectieve en vrij efficiënte maatregelen. Ondanks het feit dat ze in tegenstelling tot buitenzonnewering en piekventilatie wel energie vragen, is dit maar een fractie van de energie van een AC. Daartegenover staat dat een ventilator en een vernevelaar slechts lokaal goede verkoeling bieden, en dat een koude douche en gekoelde dranken maar eventjes voor verkoeling zorgen. Maar lokaal kan genoeg zijn, en hoe dan ook zijn deze maatregelen te verkiezen boven een energievretende AC.

Je kan uiteraard ook natte kleren aantrekken of jezelf afkoelen met een plantenspuit, maar tijdens het studeren is dat minder handig en mogelijk niet iedereen zal die natte vloeren appreciëren…