DOOR ROZANE DE COCK. Onderzoek doen naar radiogebruik in een jaar dat het medium zijn honderdste verjaardag viert in ons land, is dat niet terugkeren naar de donkere middeleeuwen van de mediageschiedenis en hopeloos achterhaald? In een tijdperk waarin dagelijks meer dan 300 online apps gemaakt worden en de wereld de klok rond binnen mobiel handbereik ligt, verbaast het misschien onderzoek te doen naar een klassieker, een traditioneel medium. Maar dat medium is toevallig wel een survivalkampioen die zich sinds zijn ontstaan slim heeft weten aan te passen. Waarom luisteren Vlamingen vandaag eigenlijk nog naar radio, wat is er zo typisch aan dit medium dat niet in te vullen valt door ‘vervangers’ en zien zij een toekomst voor radio ? We vroegen het aan 202 toevallig gekozen Vlaamse radioluisteraars zelf in een diepte-interview en lieten zowel jonge als oudere luisteraars aan het woord.

De komst van onder meer televisie, cassettes, compact discs, satellietradio, streaming via het internet en mp3-spelers dwongen radio tot adaptatie. Binnen die strijd om de mediagebruiker doet radio het prima, het is nog steeds een erg populair medium, zeker in Vlaanderen: dagelijks luistert gemiddeld 77% van de Vlamingen naar de radio en dit 3 uur en 35 minuten lang (CIM, 2013, p.2; VRT Jaarverslag 2012, p.24). Jongeren tussen 12 en 24 jaar oud luisteren minder, maar toch nog gemiddeld 2 uur en 12 minuten per dag. Topprestatie voor een eeuweling dus die moet opboksen tegen media-innovaties.

Nieuwe redenen voor radioluisteren

Zowel bij jongere als bij oudere radioluisteraars vonden we ondersteuning voor klassieke luistermotieven als gezelschap, ontspanning/escapisme, mood regulator, middel tegen verveling, infoleverancier, plaatsvervangend deelnemen aan gebeurtenissen en aanzet tot sociale interactie. Maar bij de hedendaagse Vlaamse radioluisteraar steken nieuwe, extra motivaties de kop op die het huidige succes van radio mee kunnen verklaren. Zo onderscheiden we radioluisteren vanuit het motief van verrassing, multitasking als expliciete motivatie, luisteren om een real time ervaring te beleven (synchroon) en radiogebruik omwille van nostalgie.

Verras mij

Wat de eerste motivatie betreft, geven onze geïnterviewde Vlamingen aan dat wie telkens zijn eigen muzieklijst samenstelt op een digitale drager, perfect weet welke songs zullen komen. Zelfs als er gekozen wordt voor een at random shuffle systeem, is de voorspelbaarheid nog groot. Net de onvoorspelbaarheid van live radio wordt in een tijdperk van verregaande personalisering een reden om radio te luisteren: het is eens wat anders.

Interviewer: Luister je liever naar de radio of naar je iPod?
‘Dat hangt er een beetje vanaf … (denkt). Eigenlijk liever naar de radio.
Interviewer: Waarom?
‘Omdat dat zelf een keuze is. Anders op mijn iPod zet ik toch maar altijd het volgende nummer op, en het volgende nummer totdat ik echt een liedje heb dat ik op dat moment wil horen. Op de radio is dat gewoon, ja, je kiest dat niet zelf en da’s altijd wel verrassend’.
(man, 22 jaar).

Radio als motivator

In de diepte-interviews gaven mensen expliciet aan omwille van multitasking radio te verkiezen boven andere media. Radio wordt erg veel gebruikt tijdens het uitvoeren van huishoudelijke taken en zorgt ervoor dat deze karwei en aangenamer worden en zelfs sneller voorbij lijken te gaan wanneer het gaat om minder fijne taken. Op die manier werkt radio erg motiverend, het is een stimulans om de taak tot een goed einde te brengen.

‘Je kunt alles doen eigenlijk: autorijden, tuinieren, afwassen, strijken. Als ik tv opzet, dan word ik afgeleid, want ik strijk niet graag, maar bij de radio gaat dat goed’. (vrouw, 66 jaar).

Het unieke aan radio

Uniek aan radio is het brede aanbod van muziek dat samengesteld wordt door professionele producers. Wie regelmatig luistert, ontdekt op die manier nieuwe liedjes die hem of haar aanspreken en die zonder het medium radio veel minder kans hadden gemaakt om de luisteraar te bereiken. Deze muziekexploratie komt vooral naar voren in gesprekken met jongeren, maar ook oudere luisteraars zijn zich hier duidelijk van bewust.

‘Als ik zelf op mijn Youtube zit, dan luister ik gewoon naar mijn favorieten, dus dat is eigenlijk wel goed aan de radio: dan ontdek je eens iets nieuws.’ (vrouw, 22 jaar).

‘Wat ik prettig vind aan de radio en vooral aan klassieke muziek, is dat je soms dingen hoort die je zelf niet kent of een mooie uitvoering van een stuk. Als je naar cd’s luistert, naar je eigen muziek, dan heb je dat niet’. (man, 66 jaar).

Een tweede unieke kenmerk aan radio, is het verrassingseffect. Je weet als mediaconsument niet precies wat er gaat komen, of het nu gaat om een liedje of om de inhoud van een talkshow: live radio heeft de kracht om je te verrassen. Zeker wanneer mensen hun dag als saai ervaren, is dit verrassingseffect zeer welkom.

Zowel jongere als oudere informanten verwijzen in derde instantie naar het sociale aspect van traditionele radio, iets wat bij het individueel luisteren naar een digitale muziekdrager niet het geval is, zeker wanneer de bezitter van het toestel opteert voor een koptelefoon of oortjes:

Uit onze interviews blijkt bovendien dat mensen het erg appreciëren dat radio er dag en nacht is voor hen. Het idee dat ze de knop maar aan moeten zetten om de warmte te horen van een stem aan de andere kant van het toestel, is een geruststellende gedachte die hen de permanente mogelijkheid tot contact met de buitenwereld of minstens één iemand biedt. De presentator/presentatrice speelt dan ook een cruciale rol in het unieke karakter van radio ten opzichte van andere audiotechnologieën.

Interviewer: Wat haal je uit radio dat je bij andere media niet vindt?
‘’t Is persoonlijk want je hebt de presentatoren die daar zijn, die het publiek proberen samen te brengen. ’t Is anders, want met je gsm kan je dat niet echt doen, of met een iPod ofzo, tenzij je met een groep mensen zit’. (vrouw, 19 jaar).

Toekomst radio

De overgrote meerderheid van de informanten, jong én oud, wil radio niet zien verdwijnen in de toekomst, nieuwe mediatechnologieën brengen daar geen verandering in.

‘Ik zou het heel erg vinden als radio verdwijnt, ik gebruik het dagelijks en dus zou er een soort van leegte komen, denk ik’. (man, 23 jaar).

Voor mensen uit de oudste leeftijdscategorie in dit onderzoek is het haast ondenkbaar en zelfs angstaanjagend dat radio ooit zou kunnen verdwijnen.

Interviewer: Hoe zou je je voelen als er plots geen radio meer zou zijn?
‘Dat kan niet (verontwaardigd)! Echt waar, wij kunnen niet zonder. Allee, als je een afwasmachine hebt ofzo. Dat heb je nodig om bepaalde zaken doelgericht te doen. Maar eigenlijk, die afwasmachine, daar kan je zonder. Maar radio, dat is iets anders. Dat hoort bij het dagelijks leven.’ (man, 67 jaar).

We kunnen dus besluiten dat er in Vlaanderen nog voldoende ruimte is voor traditionele radio in een tijdperk waarin media-innovaties zoals mp3-spelers, internet streaming en tablets dit medium telkens opnieuw uitdagen.

© KU Leuven – Rob Stevens