DOOR MANUEL SINTUBIN. Meer en meer duiken er in de media spectaculaire wetenschappelijke ontdekkingen op, duidelijk georkestreerd door de spindoctors van toptijdschriften en onderzoeksinstellingen. Enige achterdocht is dan ook aan de orde … wat doorgaans bevestigd wordt bij lectuur van het eigenlijke wetenschappelijke artikel. Door deze inhoudsloze scoops gaat de media voorbij aan de echte wetenschap … misschien minder spectaculair maar wel relevant.

Als ons kat een koe was, dan konden we ze melken voor de stoof. Deze Vlaamse zegswijze is tegenwoordig doorgaans het eerste wat in mij opkomt als er in de media weer eens een aankondiging opduikt van een of andere spectaculaire wetenschappelijke ontdekking, de wereld ingestuurd vanuit de hoofdkwartieren van de zelfverklaarde toptijdschriften of gerenommeerde onderzoeksinstellingen. Vorige week was het weer prijs. Op 13 juni 2014 titelde De Morgen “Wetenschappers vinden gigantische ondergrondse oceaan diep in de aardkorst”. In De Standaard werd dit “Mogelijke ‘superoceaan’ gevonden onder de aardkorst”, verwijzend naar het artikel in The Guardian “Earth may have underground ‘ocean’ three times that on surface”.

En telkens verbaast het me ook hoe gemakkelijk de media – zelfs de kwaliteitsmedia – blindelings en kritiekloos in de val loopt van dergelijke mediaoffensieven, georkestreerd door de spindoctors van Science, Nature en de andere toptijdschriften. Wat natuurlijk veel zegt over de wetenschapsredacties … als deze überhaupt nog bestaan.

De Lidenbrockzee ontdekt?

Op zijn reis naar het centrum van de Aarde ontdekte Professor Lidenbrock, op ‘dertig uur gaans’, een ondergrondse zee, de Lidenbrockzee (Jules Verne, 1864).

En wat is nu die spectaculaire ontdekking als we de media mogen geloven? Dat er een uitgestrekt reservoir aan water – tot drie maal het volume van de oceanen – diep in de aardmantel “ontdekt” is … lees goed “ontdekt”. Het lijkt alsof we in de voetsporen treden van Professor Lidenbrock toen hij om zijn reis naar het centrum van de Aarde een ondergrondse zee ontdekte (Jules Verne 1864).

Deze “ontdekking” suggereert bovendien dat onze oceanen hun oorsprong diep in de Aarde vinden, en niet, zoals algemeen wordt aangenomen, ontstaan is door een bombardement van waterhoudende meteorieten en kometen vroeg in de Aardse geschiedenis.

Een van de auteurs gaat nog een stapje verder door te opperen dat dit mantelreservoir wel eens als buffer zou kunnen dienen voor de oceanen aan het oppervlak om zo hun volume constant te houden doorheen de Aardse geschiedenis. Volgens hem mogen we trouwens van geluk spreken, want als dit water niet was vastgelegd diep in de Aarde, enkel de hoogste bergtoppen boven de oceanen zouden uitsteken. Ik viel van mijn stoel!

Ringwoodiet, een “waterhoudend” mantelmineraal

Gelukkig bracht het lezen van het bewuste wetenschappelijk artikel, gepubliceerd in Science onder de titel “Dehydration melting at the top of the lower mantle” alles terug tot zijn juiste wetenschappelijke proporties … totaal verschillend van wat de spindoctors ervan gemaakt hebben. Vooreerst valt trouwens op dat het artikel vol “could”, “may”, “suggest”, “likely”, “would”, … staat, waarschijnlijk eigen aan de “arm waving” stijl van het tijdschrift.

De auteurs “veronderstellen” – ze hebben uiteindelijk niets “ontdekt” – dat het structurele “water” dat ingebouwd is in het kristalrooster van ringwoodiet, het mineraal waaruit de mantel bestaat in de overgangzone (tussen 410 en 670 km diepte), als het ware gevangen zit in die overgangszone. De auteurs baseren hun hypothese op twee waarnemingen op een totaal andere schaal; enerzijds op basis van een hoge-drukexperiment op een ringwoodietkristal, amper 100 mm in diameter; anderzijds op basis van de seismische structuur zo’n 600 km diep onder continentaal VS. Uiteindelijk brengen ze deze twee waarnemingen samen in een numeriek model, om uiteindelijk vanuit een hele reeks aannames tot een hypothese te komen van een mogelijke “waterhoudende” overgangszone die geïsoleerd lijkt ten opzichte van de onder- en bovenmantel. (Een meer gedetailleerde technische bespreking van het wetenschappelijke artikel is te vinden op mijn EOS blog.)

Wetenschap gekaapt door de spindoctors

Weinig tot de verbeelding sprekende conclusies, niet? In het artikel is geen sprake van een uitgestrekt waterreservoir, of van een buffer voor de oceanen aan het aardoppervlak, of van een Aardse oorsprong van de oceanen, laat staan van het idee dat dit “water” ooit alle continenten tot de hoogste bergtoppen zou kunnen overstromen.

Er gaapt een gigantische kloof tussen de – nogal saaie – inhoud van het wetenschappelijk artikel en de fantasievolle verhaaltjes van de spindoctors.

Er gaapt een gigantische kloof tussen de – nogal saaie – inhoud van het wetenschappelijk artikel en de fantasievolle verhaaltjes van de spindoctors.

Wordt het geen tijd om deze spindoctors, die zich meester gemaakt hebben van de communicatiediensten van toptijdschriften en onderzoeksinstellingen, van antwoord te dienen? Wordt het geen tijd dat de media – vooral de kwaliteitsmedia – zich niet meer laat verleiden door de sirenenzang van spectaculaire, maar inhoudsloze “scoops”? Wordt het geen tijd dat de wetenschapsredacties van onze kwaliteitsmedia op zoek gaan naar de ware pareltjes van het wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in de serieuze vaktijdschriften of in volle ontwikkeling aan onze eigen wetenschappelijke instellingen? Enthousiaste onderzoekers zullen ze met open armen ontvangen. Zij staan gewoon te popelen om hun “ontdekkingen” te delen met het brede publiek.

Voor meer duiding over recent onderzoek over de overgangszone in de aardmantel, verwijs ik naar twee blogposts op mijn EOS blog:

• “Als ons kat een koe was …” – 17 juni 2014
• “Diamonds are a geologist’s best friend” – 16 maart 2014