DOOR SOFIE MARIEN. Naar aanleiding van de voorverkiezingen in New Hampshire berichtte verschillende media over het “vrouwenprobleem” van Hillary Clinton. Sanders bleek populairder bij vrouwen dan Clinton. Is het geslacht van een kandidaat belangrijk bij de stemkeuze?

De eerste vrouw in het Witte Huis?

Sofie Marien

Gender is een belangrijk thema in de Amerikaanse presidentscampagne. De verkiezing van Clinton zou immers een historische mijlpaal zijn met de eerste vrouw in het Witte Huis. Tot op vandaag blijven vrouwelijke presidenten en eerste ministers uitzonderlijk. Onderzoek wijst nochtans uit dat meer diversiteit positieve gevolgen heeft: Meer vrouwen in topposities zorgt bijvoorbeeld voor een grotere politieke betrokkenheid van meisjes en vrouwen en kan zorgen voor meer aandacht voor thema’s die van extra belang zijn voor vrouwen.

Daarom riepen de voorbije weken verschillende prominente vrouwen ook op om Clinton te steunen. De berichten dat Sanders populairder bleek bij vrouwelijke kiezers leidde dan ook veel commentatoren om te schrijven over het “vrouwenprobleem” van Clinton. Die berichtgeving is natuurlijk behoorlijk ‘gegenderd’: Is er ooit al bericht over een mannelijk kandidaat met een “mannenprobleem”? Er kwam een stevige tegenreactie met als basisclaim dat het geslacht van een kandidaat alleen geen factor is bij het maken van een stemkeuze. Kortom, de vraag of vrouwen vrouwen moeten steunen in de verkiezingen zorgt voor veel beroering. Los van de vraag wat vrouwelijke kiezers al dan niet moeten doen, is het interessant te kijken wat er in het stemhokje gebeurt. Is de kans groter dat vrouwelijke kiezers vrouwelijke kandidaten steunen dan mannelijke kiezers?

Stemmen vrouwelijke kiezers op vrouwelijke kandidaten?

Dat is de vraag die ik samen met Bram Wauters en Anke Schouteden van de Universiteit van Gent recent onderzocht in Belgie. In de recente lokale verkiezingen vroegen we in 40 toevallig gekozen gemeenten iedere vijfde kiezer die het stemhokje verliet of hij/zij wou deelnemen aan ons onderzoek. 3.846 kiezers beantwoorden onze vragen en gaven ons gedetailleerde informatie over hun stemkeuze. We gebruikten daarvoor een innovatieve methode: de “mock ballot”. Bovenop een aantal vragen, vroegen we hen opnieuw een stembiljet in te vullen dat we hen gaven. Hierdoor hebben we erg gedetailleerde informatie over de voorkeurstemmen die ze net hadden uitgebracht. Ons onderzoeksopzet stelt ons in staat om op basis van deze dataverzameling uitspraken te doen over de stemkeuze van de kiezers in deze lokale verkiezingen.

Onderzoek Belgische lokale verkiezingen 2012

De analyse van de uitgebrachte voorkeurstemmen, levert een aantal interessante resultaten op. Allereerst leert dit onderzoek ons dat de overgrote meerderheid van de kiezers één of meerdere mannelijke kandidaten steunde. Slechts de helft van de kiezers bracht een stem uit op één of meer vrouwelijke kandidaten. Of je een man of een vrouw maakt geen verschil: vrouwelijke kandidaten krijgen even weinig steun van vrouwelijke als van mannelijke kiezers. Voor een beperkte groep vrouwen lijkt het geslacht van de kandidaat wel erg belangrijk. We zien namelijk dat ongeveer 4 procent van de kiezers op meerdere vrouwelijke kandidaten stemt en geen enkele voorkeurstem uitbrengt op een mannelijk kandidaat. Maar dit gaat al bij al om een erg kleine groep van de bevolking.

Politieke partijen hebben een belangrijke invloed op het succes van vrouwelijke kandidaten in verkiezingen.

De rol van politieke partijen

Wanneer we kijken naar de kieslijsten dan zien we dat bijna 80 procent van de lijsten een mannelijke lijsttrekker had. Ook bij andere verkiezingen in België zien we dergelijke ongelijke verdeling van topposities. Dat is natuurlijk een belangrijke verklaring waarom mannelijke kandidaten meer steun verzamelen dan vrouwelijke kandidaten: doordat mannelijke kandidaten doorgaans betere meer verkiesbare posities op de kieslijst krijgen van de partij, behalen ze meer voorkeurstemmen. De kans om op alleen mannelijke kandidaten te stemmen wordt bijvoorbeeld kleiner als meer politieke partijen in een gemeente ervoor kiezen de eerste plaats toe te wijzen aan een vrouwelijke kandidaat in plaats van aan een mannelijk kandidaat. Kortom, politieke partijen hebben een belangrijke invloed op het succes van vrouwelijke kandidaten in verkiezingen.

De sterke invloed van de politieke partij neemt niet weg dat ook kiezers hun voorkeurstemmen kunnen gebruiken om de verkiezing van vrouwelijke kandidaten te faciliteren. Vaak leeft de verwachting dat in het bijzonder vrouwelijke kiezers hun voorkeurstemmen zullen gebruiken om vrouwelijke kandidaten te steunen. Ons onderzoek naar de lokale verkiezingen toont echter duidelijk aan dat vrouwelijke kiezers vrouwelijke kandidaten niet meer steunen dan mannelijke kiezers. Ook studies op basis van de regionale verkiezingen in België en de Finse nationale verkiezingen tonen aan het louter delen van hetzelfde geslacht, geen doorslaggevende factor is in de stemkeuze van vrouwelijke kiezers.

Het delen van hetzelfde geslacht is zelden een doorslaggevende factor bij het uitbrengen van een stem door vrouwelijke kiezers.

Onderzoek Verenigde Staten

Ouder onderzoek naar de Verenigde Staten laat zien dat vrouwelijke kiezers iets vaker op vrouwelijke kandidaten stemmen dan mannelijke kiezers. Een probleem is echter dat er moeilijk een onderscheid gemaakt kan worden tussen de ideologie van de partij en het geslacht van een kandidaat: stemmen vrouwelijke kiezers vaker op een vrouw of komen vrouwen vaker op voor democratische partijen en stemmen vrouwen vaker op democratische kandidaten? Het effect van het geslacht van de kandidaat en de ideologie van de partij uit elkaar halen is geen eenvoudige taak in de Amerikaanse context. Door de Belgische quotaregelgeving is dat eenvoudiger in de Belgische context: iedere partij moet immers de helft van de plaatsen op de lijst toekennen aan vrouwelijke kandidaten. Dat maakt dat het erg interessant om de vraag of vrouwelijke kiezers vrouwelijke kandidaten meer steunen te bekijken in de Belgische context.

Samengevat, als we het bestaande onderzoek bekijken naar het stemgedrag van vrouwelijke kiezers dan zien we dat Clinton’s “vrouwenprobleem” niet zo bijzonder is. Het delen van hetzelfde geslacht is zelden een doorslaggevende factor bij het uitbrengen van een stem door vrouwelijke kiezers.