DOOR LODE GODDERIS. Twee zwangere schooljuffen zijn naar huis gestuurd voor de veiligheid van hun zwangerschap. Is dat terecht? Gezien 80% van de leerkrachten vrouwen zijn, riskeren we dan straks geen schooljuffen meer over te hebben? Hoe zit het met andere beroepen? Zwangere vrouwen kunnen in de meeste omstandigheden prima werken, maar dat vereist een diepgaande analyse en een constructieve dialoog tussen werkgever en werknemer.

Lode Godderis

Het verhaal van twee juffen uit het eerste leerjaar die niet langer voor de klas mochten staan omwille van hun zwangerschap deed wellicht voor velen de wenkbrauwen fronsen. Sinds jaar en dag stoppen kinderverzorgsters en kleuterjuffen met werken van zodra ze zwanger zijn omwille van de infectierisico’s (o.a. CMV-virus) die abortus en andere afwijkingen bij de ongeboren baby kunnen veroorzaken.

Dergelijk risico is reëel als er een nauw fysiek contact is. In het eerste leerjaar zijn dergelijke “knuffelcontacten” normaal niet aanwezig, tenzij er zorgbehoevende kinderen (kinderen die hun speeksel niet doorslikken en kwijlen, niet zindelijk zijn, of een verzwakte immuniteit hebben) zijn die sinds het M-decreet nu les kunnen volgen in een gewone klas.

Het kind beschermen tegen risico’s

Het embryo is in de eerste acht weken het meest gevoelig voor stoffen, en helaas kennen we voor de meest stoffen de risico’s op de zwangerschap onvoldoende. Dit is duidelijk geworden door Softenon-affaire in de jaren zestig. De werkzame stof thalidomide werd onder meer voorgeschreven om misselijkheid tijdens de zwangerschap te bestrijden (vooral in het eerste trimester van de zwangerschap).

Vrouwen die dit geneesmiddel innamen in het begin van de zwangerschap kregen kinderen met ernstige geboorteafwijkingen met missende of kortere ledematen. Het effect situeert zich vooral tussen dag 20 en 36 na de bevruchting en hangt ook af van de dosis.

De eerste acht weken zijn de meest gevoelige weken voor schade door externe factoren. In de embryonale periode worden de meest organen aangelegd en kunnen werkfactoren aanlegstoornissen veroorzaken, daarna zal de foetus verder groeien en zich ontwikkelen. In deze periode kunnen stoffen groeistoornissen en misvormingen veroorzaken.

In Europa worden stoffen die kanker, mutaties en vruchtbaarheids- of zwangerschapsproblemen kunnen geven CMR stoffen genoemd. De R staat voor reprotoxische stoffen. In de praktijk staat reprotoxiciteit synoniem met voortplantingstoxiciteit. Je kan deze producten herkennen via de gevaaraanduiding H360-362 in het veiligheidsinformatieblad, die bij het product zit. Voorbeelden van dergelijke stoffen zijn bepaalde pesticides, oplosmiddelen, CO en kwik.

Ik raad aan om niet te wachten tot een werkneemster je op de hoogte brengt van haar zwangerschap om een risico-analyse uit te voeren

Probleem is dat voor veel stoffen de reprotoxische effecten niet goed gekend noch bestudeerd zijn. Een concreet voorbeeld zijn de hormoonverstorende stoffen, die zowel bij mannen als vrouwen reprotoxische effecten kunnen geven door onder andere de werking van onze geslachthormonen te beïnvloeden. Voorbeelden zijn plasticcomponenten zoals bisfenolen en weekmakers (ftalaten), broomhoudende vlamvertragers, dioxines en PCB’s. Hormoonverstorende stoffen kunnen een impact hebben op de vruchtbaarheid, op de kwaliteit van sperma en de menstruatiecyclus. Desondanks bestaat er nog geen Europese eensgezindheid over de classificatie van de stoffen.

We moeten dus heel voorzichtig en vooral alert zijn: van veel stoffen kennen we de exacte risico’s niet – en die komen vaak pas veel later aan het licht. Ik raad aan om niet te wachten tot een werkneemster je op de hoogte brengt van haar zwangerschap om dergelijke analyse uit te voeren, zeker gezien de eerste acht weken de meest gevoelige zijn en omdat er ook meer en meer evidentie is dat blootstelling tijdens de preconceptionele periode een belangrijke impact heeft op de kans om zwanger te worden, de zwangerschap zelf en de latere ontwikkeling en gezondheid van het kind.

Hoe werkt moederschapsbescherming?

Bij moederschapsbescherming gaat het vooral over zwangerschapsbescherming, bescherming van het ongeboren kind. Het is dus niet zo eenvoudig voor de duizenden stoffen gebruikt worden uit te maken of een beroepsblootstelling problemen kan/zal geven voor de zwangerschap. Sedert 1995 is er specifieke wetgeving, die o.a. een lijst bevat van verboden omstandigheden en stoffen waaraan zwangeren niet mogen worden blootgesteld. In België is de werkgever verplicht een risicoanalyse uit te voeren en een beleid op te stellen.

Klassiek is bijvoorbeeld de laborante die werkt met de hoger genoemde risicostoffen. Een verpleegster die cytostatica toedient in een dagcentrum zal dus verwijderd worden door de arbeidsarts van het risico. Om een goede inschatting te maken zijn naast kennis van de risico’s en werkomstandigheden ook de medische voorgeschiedenis (waaronder vaccinatietoestand en immuniteit) van belang. Dat is zeker van belang voor de grote groep van biologische agentia waaronder virussen, die nefast zijn voor de ontwikkeling van het ongeboren kind. De belangrijkste virussen die zwangerschapsproblemen kunnen veroorzaken zijn cytomegalovirus (CMV), parvovirus B19, varicella-zostervirus en rubella. De virale infecties bij de zwangere zeer ernstig gevolgen hebben voor de foetus vooral – maar niet exclusief – in de eerste 20 weken van de zwangerschap.

Verwijdering uit het risico betekent niet thuiszitten

Deze verwijdering slaat dus op het risico en niet op het werk. De zwangere juffen kunnen niet meer lesgeven in de klas met veel zorgbehoevenden, maar kunnen wel nog perfect lesgeven in klas waar geen zorgbehoevende kinderen zitten. In de praktijk zien we wel wat verschillen in de toepassing. Bijvoorbeeld sommige ziekenhuizen zetten verpleegsters thuis, terwijl andere  ziekenhuizen de zwangere zal tewerkstellen op een laag-risico-afdeling. Naast chemische stoffen, kunnen ook psychische (vb. nachtwerk) en fysische factoren, zoals trillingen en radioactieve stralen, schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Om die redenen worden stewardessen ook op de grond gelaten.

De zwangere juffen kunnen niet meer lesgeven in de klas met veel zorgbehoevenden, maar kunnen wel nog perfect lesgeven in andere klassen.

De werkgever kan dus kiezen ander werk voor te stellen, of een tijdelijke wijziging van de werkomstandigheden of werktijd te regelen of te gaan voor volledige verwijdering waarbij de zwanger moet stoppen met werken. Indien er geen veilig alternatief is, zal de “verwijderde zwangere” een uitkering (78 % van het geplafonneerd brutoloon) krijgen in plaats van het normale loon.

Het RIZIV heeft in 2014 meer dan 400 miljoen betaald voor moederschapsrust,. De totale kost van werkverwijderingen kostten 63 miljoen euro. Deze hoge uitgaven zouden sterk kunnen dalen indien werkgevers (financieel) ondersteund zouden worden om zwangere werkneemsters aangepast werk aan te bieden. Deze hoge uitgaven zouden sterk kunnen dalen indien werkgevers (financieel) ondersteund zouden worden om zwangere werkneemsters aangepast werk aan te bieden.