DOOR BIEKE ZAMAN. In 2016 is het 500 jaar geleden dat de Engelse humanist Thomas More zijn boek Utopia publiceerde in Leuven. Om dat te vieren heeft de denktank Metaforum onderzoekers uitgedaagd hun utopische toekomstdroom voor te stellen. In deze blog is het de beurt aan onderzoekster Bieke Zaman. Zij droomt van een wereld waarin we beseffen dat er achter elke technologie een mens schuilt.

Bieke Zaman

Wat voor een technologiemens ben jij?

Stel, via een persoonlijkheidstest word je gevraagd om de rol van technologieën in je leven metaforisch te omschrijven. Wat voor een technologiemens zou jij dan zijn?

Gaan voor jou vergelijkingen op met ‘virussen’ of ‘sigaretten’ die een bedreiging vormen of verslavend werken? Dan val je allicht in het type van de technologiepessimist. Je kijkt met lede ogen toe hoe applicaties op mobiele toestellen ons doen en laten traceren, hoe 3D-printing technologie het toelaat dat Jan met de pet zelf wapens maakt, of hoe de nieuwste ‘slimme’ horloges en brillen een vernuftig staaltje spionagetechnologie bevatten.

Of vergelijk je de rol van digitale media in je leven eerder met de metafoor van een ‘auto’ omdat ze je leven makkelijker, comfortabeler en productiever maken? Of geldt de metafoor van de ‘bibliotheek’ omdat er steeds een antwoord is op je vragen? Indien dit zo is, dan komt jouw profiel vast en zeker overeen met het type van de technologie-optimist. Allicht kijk je reikhalzend uit naar de nieuwste ‘wearables’ die je ongeziene supermogendheid beloven. Vanuit je zetel thuis volg je misschien ook al een Massive Online Open Course aan een of andere overzeese, gerenommeerde academische instelling en wil je de beste leerling van de klas zijn omdat er gamificatiebadges te winnen vallen.

Op het continuüm tussen de technologiepessimisten en technologie-optimisten vinden we ook enkele technologierealisten, zij die de ambivalente rol van technologie erkennen als was het een ‘medicijn’ met zowel genezingskrachten alsook onwenselijke bijwerkingen.

Technologiedoorprikkers

Wat ik nu wil aantonen, is dat er nog een vierde, ‘outsider’ type bestaat, dat van de technologiedoorprikkers. Het verwijst naar zij die beseffen dat achter elke technologie een mens schuilt en dat onze digitale wereld helemaal niet zo digitaal is als we zouden denken. De technologiedoorprikker is iemand die de discussie over mens en technologie reduceert tot een discussie over mensen.

Elke technologische verandering is immers terug te voeren tot een menselijke beslissing. Designers, programmeurs, project managers, marketeers, aandeelhouders, … ze pleiten allemaal schuldig aan het ‘vormen’ van technologieën. Ze maken voor ons bepaalde ervaringen en acties mogelijk en andere onmogelijk, ze insinueren bepaalde levensstijlen als ‘normaal’, ‘wenselijk’ en ‘in’. Zo wordt het ons ingepeperd dat we best ‘always online’ zijn, onze fysieke activiteiten, slaap en stemming moeten monitoren en dat alles met iedereen delen de normaalste gang van zaken is. Vriendelijk als ze zijn, willen ze zelfs de meest onervaren gebruikers mee over de streep trekken. Ze steken daarom technologieën in een vertrouwd jasje door ze te associëren met dingen die we al kennen: onze online kalender krijgt dan een leren omhulsel, online notitieboekjes gaan er qua vormgeving identiek uitzien als hun papieren tegenhangers en online boeken worden netjes geëtaleerd op een 3D-boekenplank.

Naïef optimistisch of onnodig bang?

Zijn we naïef en optimistisch als we dat best sympathiek vinden? Of worden we nu bang? Bang omdat die vreemde technologieën ons leven binnendringen en hun ware aard ergens verstoppen in een klein hoekje van de ‘terms and conditions’ – die toch niemand leest. Geef toe, hoezeer heb ook jij je ziel al niet verkocht bij het downloaden van apps op je smartphone? En in welke mate bewonder je Mark Zuckerberg voor het feit dat hij miljoenen mensen kan samenbrengen en vind jij het terecht dat hij vier jaar geleden om die reden werd uitgeroepen door het tijdschrift Time als de persoon van het jaar?

Nemen technologieën het van ons over? Neen, toch niet als we oog blijven hebben voor de mens die erachter schuilt.

Technologiedoorprikkers weten wel beter. Zij zien signalen van de echte identiteit van Facebook aan de hand van de ‘default’ instellingen die als norm stellen dat alles met iedereen wordt gedeeld. Zij beseffen dat het vooral de adverteerders zijn die ons beter willen leren kennen en dat ze daar verdacht veel geld voor over hebben. Durf gerust het aantal gebruikers van Facebook te vermenigvuldigen met zeven en je krijgt een beeld van het aantal dollars dat er aan inkomsten wordt binnengehaald.

Onze vergeten menselijke kracht

Maar zijn wij, als eindgebruikers, enkel passieve slachtoffers? Niet echt, wij spelen het spel gewoon mee, maar beseffen dit nog niet goed. We zijn nochtans op het goede pad. We nemen zelf het heft in handen om betekenis te geven aan de technologieën die ons opgedrongen worden. Herinner dat sms’jes oorspronkelijk geïntroduceerd werden als een oplossing om collega’s snel met elkaar te laten communiceren, maar dat wij hun rol hebben herdacht binnen een nieuwe jeugdcultuur, die nu weer evolueert op het tempo van uitvindingen als WhatsApp en Snapchat. We richten zelf een anti-Facebook op, Ello, eentje zonder advertenties en zonder verborgen data mining snufjes. In zogenaamde ‘hackerspaces’ en ‘FabLabs’ werken we samen met andere eindgebruikers aan onze eigen, digitale toekomst. Onze kracht is zo sterk, dat de makers van technologieën meer en meer genoodzaakt zijn om voor ons enkel de instrumenten te voorzien en niet langer ook de inhouden. Wikipedia, Flickr, WordPress, het zijn allemaal lege omgevingen die wij zelf opvullen met onze inhouden, het zijn omgevingen waaraan wij een betekenis geven.

Technologische singulariteit en het internet der dingen

We krijgen dus steeds meer handelingsvermogen in de digitale wereld, maar waarom neigen we dan toch nog zo vaak vervreemdend te kijken naar technologieën? Laten we niet meer blind zijn en ons wapenen voor alle onheilspellende berichten over de technologische singulariteit oftewel het tijdstip waarop computers intelligenter worden dan mensen en het internet der dingen waarbij online en offline voorwerpen met elkaar beginnen te interageren zonder menselijke tussenkomst. Nemen technologieën het van ons over? Neen, toch niet als we oog blijven hebben voor de mens die erachter schuilt. Als een technologiedoorprikker. Moeten we ons superieur achten ten aanzien van technologieën? Neen, we zijn gewoon elk een schakel in een netwerk van relaties en daar mag niemand verstoppertje spelen.