DOOR PETER HOET. Klimaatsverandering was 10 jaar geleden een moeilijk te vatten en theoretisch onderwerp, nu is het een alledaags nieuwsitem. Algemene opwarming kan lokaal positief zijn. Denk bijvoorbeeld aan minder doden door koude tijdens de winter en een verhoogde voedselproductie in bepaalde gebieden. Helaas zijn de gevolgen voor de gezondheid wereldwijd waarschijnlijk veelal negatief.

Peter Hoet

Door onze activiteiten, voornamelijk het gebruik van fossiele brandstoffen, zijn grote hoeveelheden koolstofdioxide en ook andere gassen die infrarode straling (warmte) absorberen in de atmosfeer vrijgekomen. Hierdoor is een broeikaseffect ontstaan dat leidt tot verandering in het klimaat.

Er zijn berichten over stijgende zeespiegels, smeltende gletsjers, veranderende neerslagpatronen en er zijn meer extreme weersomstandigheden. Objectieve metingen tonen aan dat in de afgelopen 130 jaar de gemiddelde omgevingstemperatuur wereldwijd gestegen is met iets minder dan 1°C (0.85°C).

Over het algemeen is er nog veel onzekerheid over de exacte (lokale) gezondheidseffecten door klimaatsveranderingen, maar de beschreven effecten worden wereldwijd stilaan zichtbaar. Klimaat speelt in op onze gezondheid door beïnvloeding van zowel ecologische factoren (schone lucht, veilig drinkwater,…) als sociale factoren (veilig onderdak, toegang tot diensten, …).

Dokters in New York nemen deel aan een protest om aandacht te trekken voor klimaatverandering (Photo: Light Brigading/cc/flickr, 2014)

Extreme hitte

Extreem hoge temperaturen dragen rechtstreeks bij aan sterfte ten gevolge van hart- en vaatziekten en longaandoeningen, vooral onder ouderen. Zo werden er tijdens de hittegolf van de zomer van 2003 in Europa meer dan 70.000 extra doden genoteerd. Naast de hoge temperaturen was ook het niveau van ozon sterk toegenomen, een gasvormige verontreiniging dat deze gezondheidseffecten kan verergeren.

Allergenen

De concentraties van stuifmeel en andere allergenen in de lucht zijn vaak hoger tijdens warme perioden en/of extreme hitte. Hierdoor zal bij een toenemende gemiddelde temperatuur waarschijnlijk ook de last voor o.a. astmatische personen toenemen.

Natuurrampen

Sinds de jaren 1960 is wereldwijd het aantal gemelde weergerelateerde natuurrampen meer dan verdrievoudigd. Dit veroorzaakt jaarlijks zo’n 60 000 doden, vooral in ontwikkelingslanden.

Ongeveer de helft van de wereldbevolking leeft binnen een straal van 60 km van een kustlijn. Mensen zullen als milieu-vluchtelingen moeten verhuizen.

Stijgende zeespiegels vormen een bedreiging voor de bestaande sociale structuren (woningen, medische voorzieningen en andere essentiële diensten). Ongeveer de helft van de wereldbevolking leeft binnen een straal van 60 km van een kustlijn, vaak slechts enkele meters boven zeeniveau. Mensen zullen moeten verhuizen (milieu-vluchtelingen) – vaak naar plaatsen met een minder goede socio-economische infrastructuur, met een verhoogde kans op negatieve gezondheidseffecten, psychische stoornissen, overdraagbare ziekten, etc.

Variabele neerslagpatronen

Veranderingen in de hoeveelheid neerslag per dag en het aantal regendagen per jaar beïnvloeden nu reeds de toevoer van vers water. Voorspellingen geven aan dat de frequentie en de intensiteit van natte- en droogteperioden zal blijven toenemen gedurende de volgende eeuw.

Overstromingen vervuilen zoetwatervoorzieningen, verhogen het risico op water-overdraagbare ziekten, creëren broedplaatsen voor ziekte-dragende insecten zoals muggen. Een gebrek aan microbieel en chemisch ‘veilig water’ brengt de hygiëne in gevaar en verhoogt het risico op o.a. diarree waaraan wereldwijd jaarlijks meer dan een half miljoen kinderen onder de 5 jaar aan sterven. Tevens veroorzaken overstromingen tijdens de acute fase ook lichamelijke letsels en een plotse ontwrichting van (medische)diensten en infrastructuur.

Aan de andere kant kan waterschaarste leiden tot droogte en hongersnood en gaat vaak gepaard met een verminderde kwaliteit van drinkwater en een hoger risico op water overgebrachte ziekten.

Infectieziekten

Klimatologische omstandigheden hebben een invloed op o.a. in het water levende ongewervelden die ziekten overdragen. Door opwarming van het klimaat kan zowel het seizoen van overdracht worden verlengd als het verspreidingsgebied vergroot.

Enkele voorbeelden van ziekten met een wijzigende verspreiding zijn:

• knobbelkoorts (dengue) en malaria verspreid door o.a. tijgermuggen (Stegomyia) en malariamuggen (Anopheles)
• schistosomiasis (infectie met parasitaire platwormen) in China verspreid door soorten waterslakken
• ziekte van Lyme en teken-encefalitis verspreid door teken soorten.

Wereldwijd zullen voornamelijk de armste regio’s getroffen worden door deze veranderende klimaatomstandigheden omdat ze minder gewapend zijn tegen extreme omstandigheden en moeilijker kunnen anticiperen.

Ook in Vlaanderen/België is er aandacht voor deze gevaren. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde meldt o.a. dat de tijgermug is waargenomen in België en de Vlaamse overheid weet dat we zonder ingrijpen tegen 2100 ook natte voeten krijgen.

Om een beter inzicht te verwerven in deze problematiek organiseert de werkgroep Omgeving en Gezondheid van het Departement Maatschappelijke Gezondheidszorg en Eerstelijnszorg een seminarie ‘Climate Change and Health’ op donderdag 21 april 2016 in Auditorium BMW 3 (O&N 2, Campus Gasthuisberg, Leuven).