DOOR VALÉRIE WYNS. Er zijn enkele clichés over geschiedenis die iedereen wel al eens gehoord heeft: “Wie zijn verleden niet kent, heeft geen toekomst”, “De geschiedenis is een leermeester voor morgen”, “Geschiedenis herhaalt zich steeds opnieuw”,… Maar is dat ook zo? En vooral, geldt dat dan ook voor de oudheid? Kan de geschiedenis van meer dan 2000 jaar geleden überhaupt nog iets voor ons betekenen?

Valérie Wyns

Een spiegel voor vandaag, een voorspeller van morgen

Als onderzoekers van de onderzoeksgroep Oude Geschiedenis zeggen wij natuurlijk volmondig “ja!”. De Oudheid is immers nooit ver weg, van de laatste editie van Assassin’s Creed tot de vaste leuzes van moderne gezonheidsgoerroe’s (“Een gezonde geest in een gezond lichaam”, weet je wel) . Net daarom is correcte informatie over deze fascinerende periode van groot belang. Tal van heersers en politici beriepen zich in het verleden op de voorbeelden van Caesar en Alexander de Grote, met alle gevolgen vandien. De Oudheid is immers niet alleen een bron van inspiratie, maar ook een middel om bepaalde handelingen of politiek te rechtvaardigen.

Maar de Oudheid zorgt natuurlijk niet alleen voor kommer en kwel. Na de veroveringstochten van Napoleon in Egypte, raakte Europa in de ban van de Egyptomanie, wat resulteerde in een hele hoop architecturale pareltjes, zoals de Egyptische olifantentempel in de Zoo van Antwerpen. De moderne Olympische Spelen, een herneming van de sport- en kunstfeesten in het oude Griekenland, zorgden recent nog voor toenadering tussen Noord- en Zuid-Korea. Ook duizenden jaren eerder waren de Spelen vredestichters, in de periode dat ze plaatsvonden mocht er immers geen oorlog gevoerd worden.

Nog niet overtuigd, of wil je graag al meer weten? We hebben nog enkele argumenten om zowel het belang als de entertainmentwaarde van ons tijdvak te belichten.

1. Zotter dan de verhalen

De antieke mythologie met de sfinxen, Hercules en de goden van de Olympus is dan ook wel heel erg interessant, maar de bewoners van ons favoriete tijdvak slaagden er soms in om zelfs die verhaaltjes te overtreffen. Wat denk je van Empedocles, een filosoof uit de vijfde eeuw voor Christus, die in een vulkaan zou zijn gesprongen om te bewijzen dat de dood niet bestond? Of keizer Caligula, die de oorlog verklaarde aan de zee omdat hij het kanaal niet kon oversteken met zijn soldaten om het eiland Britannia in te nemen?

Niet alleen publieke figuren die vandaag nog steeds in onze geschiedenisboeken staan maakten de gekste dingen mee. Wie een beetje sportfanaat is, weet misschien dat vandaag de dag er heel wat problemen ontstaan wanneer een atleet een valse start maakt. Wordt hij uitgesloten, of mag hij nog één keer deelnemen? In de Oudheid had men daar een heel eenvoudig antwoord op: wie bij een van de heilige spelen (zoals de Olympische) een valse start maakte, werd uit de wedstrijd genomen, en kreeg er dan nog een flinke portie stokslagen bij. Probleem opgelost.

2. Verbazend actueel

Leken de mensen in de Oudheid een beetje op ons? Waar hielden ze zich mee bezig, en maakten ze zich dezelfde zorgen als wij? Waren er fenomenen als mode, internationale politiek en sociale zorg?

Het Vindolanda-tablet; een uitnodiging voor een verjaardagsfeestje. (foto: © Fae)

We kunnen gerust stellen dat de gemiddelde Griek, Romein of Egyptenaar vaak dezelfde kopzorgen had als de modale bewoner van de 21ste eeuw. Nee, de wifi was er niet zo goed, en roamingkosten maakten niet zo veel uit, maar voor de rest zien we in brieven, archieven en inscripties dezelfde beslommeringen die we vandaag in onze eigen huishoudens zien. We hebben de brief van kleine Dryton, wiens vader lang op reis is voor zijn werk, en zich afvraagt wanneer papa weer naar huis komt. Een archiefstuk van een Egyptische rechtbank toont de klacht van een vrouw, die zegt het slachtoffer te zijn van racisme, omdat ze Egyptisch is, de andere partij is Grieks. Cicero vertelt dat hij en zijn vrienden studeerden aan de universiteit van Athene, waar ook een studentendoop plaatsvond. Hierbij sprongen de eerstejaars in de haven van Piraeus in het water. Een briefje van een Romeinse officiersvrouw werd teruggevonden in het verre Vindolanda (vandaag op de grens tussen Engeland en Schotland), waarmee ze een vriendin uitnodigt voor haar verjaardagsfeest.

De documenten en andere overblijfselen die onze voorgangers meer dan tweeduizend jaar geleden achterlieten, blijven moderne historici verbazen, niet in het minst door de tijdloze emoties en zorgen die ze ons nog steeds vertellen. We kunnen net zo goed een spiegel voorhouden.

3. Steeds verrassend

Koelkasten deden hun intrede in de eerste helft van de twintigste eeuw, daarvoor werden echte ‘ijskasten’ gebruikt, waar regelmatig verse blokken ijs aan moesten worden toegevoegd om het vlees en de zuivel voldoende koel te bewaren. Juist? Wel, niet helemaal. Rond 400 voor Christus slaagden Perzische ingenieurs er al in om grote koelhuizen -midden in de woestijn!- te bouwen, Yakchals genaamd, die windtechnologie gebruikten om zelfs in de warmste zomers voedsel fris te bewaren.

Antikythera mechanisme (foto: © Marsyas)

En de eerste analoge computer? Die werd natuurlijk ook in de Oudheid uitgevonden! Het zogenaamde Antikythera-mechanisme, bestaande uit onder andere 29 tandwielen, werd opgedoken uit de Griekse zee. Het apparaat kan astronomische berekeningen uitvoeren, en had bovendien een functie om de data van vier heilige Spelen uit te rekenen en weer te geven.

Nog een voorbeeld? We kennen Cleopatra, de gedoemde laatste koningin van Egypte, die na tientallen jaren manipuleren en vechten uiteindelijk toch het onderspit moest delven tegen Octavianus en zijn Romeinse legers. Cleopatra was echter nummer zeven in haar dynastie om haar naam te dragen, en die zes andere Cleo’s waren ook geen katjes om zonder handschoenen aan te pakken. Een van de meest spraakmakende voorouders van Cleopatra VII is echter wel Arsinoë II, zo’n beetje de stammoeder van de hele dynastie. Geboren als dochter van Ptolemaios I, eerste in een reeks van vijftien (!) koningen met dezelfde naam om over Egypte te regeren, werd ze eerst koningin door haar huwelijk met de koning van Thracië. Toen deze overleed, huwde ze haar halfbroer (nog een Ptolemaios), en werd zo koningin van zowel Thracië als Macedonië. Het huwelijk was echter vijandig, en Arsinoë smeedde een complot om van Ptolemaios af te raken. Dit mislukte, en Arsinoë ontsnapte ternauwernood aan de greep van haar halfbroer. Ze vluchtte dan maar naar haar jongste broer, Ptolemaios II van Egypte, en kreeg hem zover om te scheiden van zijn eerste vrouw en met haar te trouwen. Zo werd Arsinoë II voor de derde keer koningin, en ze bleef gelukkig getrouwd tot aan haar dood. Koning Ptolemaios II richtte een cultus voor zijn overleden zuster-vrouw in, en zette zo de toon voor bijna 300 jaar broer-zus-huwelijken in de Ptolemeïsche dynastie.

Krijg je nog steeds niet genoeg van de Oudheid? Dan ben je bij ons op de juiste plaats! We zullen je regelmatig voorzien van interessante artikels, weetjes, filmpjes en links naar interessante websites via onze blog http://www.oudegeschiedenis.be en onze Facebookpagina @oudegeschiedeniskuleuven. Tot snel!

*Dit stuk is een aangepaste versie van het eerder verschenen welkomstwoord op de blog http://www.oudegeschiedenis.be