DOOR FEMKE GEUSENS EN KATHLEEN BEULLENS. Bijna 40% van de Vlaamse adolescenten en studenten consumeert minstens één keer per week alcohol, en ongeveer 90% van hen checkt minstens één keer per dag Facebook. Bovendien posten 15% van de adolescenten en 25% van de studenten minstens een paar keer per maand iets over alcohol op sociale media. Onderzoek wijst er nu op dat sociale media een rol kunnen spelen in het drinkgedrag van jongeren.

Beeld je het volgende scenario in. De examens zijn gedaan en een groepje studenten besluit om dat te vieren op een terrasje. Ze bestellen een pintje, nemen een foto, en delen deze op Facebook en Instagram. #Finally, #Cheers: Het glas wordt geheven naar de camera en iedereen lacht uitgelaten. Dergelijke updates worden frequent gedeeld op sociale media. Ze tonen alcohol op een positieve manier, als onderdeel van een gezellige setting. Hoe onschuldig dit ook lijkt, ons onderzoek suggereert dat het op deze manier gebruiken van sociale media toch een impact kan hebben op de alcoholconsumptie van jongeren.

Het onderzoek

Om dit verband in kaart te brengen, hebben we de afgelopen 4 jaren meer dan 5000 Vlaamse adolescenten en studenten bevraagd met behulp van vragenlijsten. Een aantal van deze jongeren volgden we ook op doorheen de tijd. Ze vulden dus vragenlijsten in op verschillende momenten zodat we konden nagaan of en hoe hun sociale mediagebruik verband houdt met hun alcoholgebruik, en hoe we dit kunnen verklaren.

Twee paden van beïnvloeding

Onze studies tonen aan dat sociale media op twee manieren een effect kunnen hebben. Ten eerste kunnen jongeren beïnvloed worden door het zien van de alcohol-gerelateerde berichten en foto’s van anderen op sociale media. Onderzoek toonde aan dat 95% van de Facebookprofielen verwijzingen naar alcoholgebruik bevat. Meestal in een positieve context. Zoals in bovenstaand scenario wordt alcoholgebruik dan voorgesteld als iets fijns dat hoort bij sociale gebeurtenissen. Door het herhaaldelijk gebruik van socialenetwerksites, worden mensen dus frequent blootgesteld aan de positieve alcoholreferenties die hun vrienden delen op sociale media, en dit kan een impact hebben op hun perceptie van normaal drinkgedrag. Zo kunnen jongeren denken dat anderen vaker drinken dan in realiteit het geval is, of kunnen ze overschatten hoe aanvaard (zwaar) alcoholgebruik is. Hoewel deze percepties misschien niet stroken met de realiteit, kunnen ze toch het drinkgedrag van individuen beïnvloeden.

Jongeren kunnen denken dat anderen vaker drinken dan in realiteit het geval is, of kunnen ze overschatten hoe aanvaard (zwaar) alcoholgebruik is

Ten tweede kunnen jongeren ook onbewust zichzelf beïnvloeden wanneer ze alcohol-gerelateerde inhouden posten op sociale media. Dit klinkt misschien vreemd, maar een halve eeuw geleden werd al gesuggereerd dat individuen (onbewust) hun eigen gedachten en gedragingen kunnen beïnvloeden door zich op een bepaalde manier te gedragen. Met de opkomst van sociale media hebben we deze hypothese in een modern jasje gestoken: Wanneer iemand online communiceert op een platform waarop hij of zij identificeerbaar is en het gevoel heeft een publiek te hebben (zoals op sociale media), kan die persoon onbewust die online zelfpresentatie internaliseren. Dit betekent dat wanneer iemand foto’s op sociale media post waarop alcohol te zien is, die persoon zichzelf onbewust kan overtuigen dat hij of zij iemand is die graag feest en drinkt. Op langere termijn kan dit leiden tot meer alcoholgebruik.

De kip of het ei?

Uit ons onderzoek kunnen we dus concluderen dat de blootstelling aan media die alcohol in een positief daglicht stelt weldegelijk een invloed heeft op de alcoholconsumptie van jongeren. Jongeren die veel positief alcoholgebruik zien op sociale media, blijken later ook meer te drinken, net zoals jongeren die vaker iets over alcohol posten op sociale media. Dit sluit het omgekeerde natuurlijk niet uit. Wie in realiteit meer alcohol drinkt, zal hier ook sneller iets over delen op sociale media.

Jongeren die veel positief alcoholgebruik zien op sociale media, blijken later ook meer te drinken, net zoals jongeren die vaker iets over alcohol posten op sociale media.

Iedereen even vatbaar?

Niet iedereen blijkt echter even gevoelig voor bovenstaande processen. Ons onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat de sociale omgeving een rol kan spelen in hoe sterk het verband is tussen het gebruik van sociale media en alcoholconsumptie. Mediaboodschappen zijn overtuigender wanneer vrienden of ouders offline dezelfde boodschap brengen. Bijgevolg hebben vooral jongeren van wie vrienden en ouders positief staan ten aanzien van alcoholconsumptie zelf een positievere attitude ten aanzien van alcohol na het zelf delen van alcoholreferenties. Online en offline krijgen ze dan namelijk dezelfde pro-alcohol boodschap mee. Wanneer jongeren, daarentegen, het gevoel hebben dat hun vrienden of ouders minder positief staan ten aanzien van alcohol, wordt de sterkte van het media-effect gedempt. Ouders en vrienden kunnen dus een beschermende factor vormen voor media-effecten.

Daarnaast zijn er ook andere factoren die kunnen beïnvloeden hoe jongeren reageren op alcohol-gerelateerde inhouden op sociale media. Zo is het mogelijk dat bepaalde persoonlijkheidskenmerken iemand gevoeliger zouden kunnen maken voor alcohol-gerelateerde sociale media-inhouden. Sommige jongeren zijn uit zichzelf namelijk meer geneigd om meer alcohol te drinken dan anderen, omdat dit in lijn ligt met hun persoonlijkheidskenmerken. Anderzijds zouden specifieke kenmerken van de sociale mediaplatformen zelf ook een rol kunnen spelen in de manier waarop ze mensen beïnvloeden. Het ene sociale medium is het andere niet. Jongeren kiezen heel specifiek welke inhoud ze geschikt vinden om te delen op Snapchat, Facebook of Instagram. De manier waarop alcohol getoond wordt kan dus verschillen tussen verschillende platformen, wat mogelijk tot verschillende effecten kan leiden.

Op dit moment kunnen we op die vragen echter nog maar weinig antwoorden geven. Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen wat maakt dat specifieke groepen jongeren meer of minder gevoelig zijn voor bepaalde alcohol-gerelateerde sociale media-inhouden, en of er verschillen zijn tussen verschillende platformen. Wel kunnen we al concluderen dat sociale media wel degelijk een rol lijken te spelen in de alcoholconsumptie van jongeren, maar dat ook andere factoren mee bepalen hoe sterk dit effect is.

Meer weten?