HANS VAN DYCK. De Magna Carta is een invloedrijk historisch document waar nog maar vier originele exemplaren van bewaard zijn gebleven. Naar aanleiding van de 800ste verjaardag werden deze exemplaren verenigd tentoongesteld in de British Library, waar een select publiek ze mocht komen bekijken. En ik was één van de gelukkigen!

Hans Van Dyck

Je kent wel het dramatische gevoel dat doet uitschijnen alsof je nog nooit iets hebt gewonnen, zo was het ook bij mij. De Lotto noch een simpele tombola, het leek alsof ik nog nooit iets van betekenis gewonnen had. Ik was dan ook erg kritisch toen mijn professor politiek in de les sprak over de zoveelste wedstrijd in mijn leven. De winnaars van die wedstrijd zouden de kans krijgen om de vier overgebleven exemplaren van de Magna Carta te bezichtigen in The British Library Museum in Londen.

Die Magna Carta – Latijns voor grote oorkonde of charter – kan kort worden omschreven als een invloedrijk laatmiddeleeuws vredesverdag dat in 1215 gesloten werd tussen de Engelse koning Jan zonder Land en zijn leenmannen. Het verdrag bevatte verschillende bepalingen die de macht van de koning inperkte en een aantal rechten verleende aan de ‘vrije’ mannen. Het document is van grote waarde omdat het beschouwd kan worden als de eerste stappen in de richting van de moderne democratie.

De kans dat ik een wedstrijd van dergelijk formaat zou winnen was erg klein. Maar ik had me voorgenomen bij de start van mijn opleiding aan de KU Leuven om elke kans te grijpen. En dat deed ik dan ook.

Enkele dagen voor Kerstmis kreeg ik een mail van de British Library dat ik één van de gelukkige was om deel te nemen aan de ‘vereniging’ van de overblijvende Magna Carta documenten in Londen.

Een van de originele versies van de Magna Carta uit 1215

3 februari 2015, British Library, London

Op dinsdag 3 februari was het dan zo ver. Na wat wandelen in Piccadilly Circus ging ik samen met een vriend naar het ‘Unification event’. Na een koffie of een thee in het Conferentie Centrum volgde er een korte uiteenzetting door de Britse historicus en auteur Dan Jones. Hij legde het ontstaan en de inhoud van de vier verschillende documenten uit en ging ook in op de actuele betekenis van het Charter.

Daarna werden we naar de eigenlijke tentoonstelling van de documenten geleid in de ‘schatkamer’ van het museum. Iedereen wachtte geduldig om gedurende enkele minuten de eeuwenoude documenten te bewonderen. Na lang aanschuiven was het dan eindelijk mijn beurt om het doel van m’n reis te bekijken. De indirecte verlichting, de security en de lange rij van wachtende mensen gaven het ganse gebeuren een ‘sacraal’ tintje. Langer dan enkele minuten heb ik de documenten niet gezien, maar het wachten was de moeite waard.

Uiteindelijk waren 1215 mensen geselecteerd om deel te nemen aan het evenement. Het was een gevarieerde groep. Het merendeel bestond uit Britten, maar ook mensen uit België, Nieuw-Zeeland en zelfs Hongkong waren aanwezig.

Een wedstrijd, een groots event, maar waarvoor eigenlijk?

Na het voorgaande zou je kunnen denken dat de wedstrijd wat overroepen was. Dat het wel weer allemaal te wijten zal zijn aan een vorm van Engelse grootheidswaanzien. Maar niets is minder waar wanneer je de echte betekenis van de Magna Carta kent.

Een indirecte aanleiding voor de Magna Carta was ondermeer de nederlaag van het leger van de Engelse koning Jan zonder Land in het Noorden van Frankrijk. Om deze oorlog te financieren werden er hoge belastingen geheven en daar zit natuurlijk niemand op te wachten. Ook de gespannen relatie tussen de koning en de paus vormde één van de indirecte aanleidingen voor de ‘Grote Oorkonde’. In 1208 werd koning Jan zelfs door de paus geëxcommuniceerd, waardoor hij de sacramenten van de Kerk niet langer kon ontvangen.

Overroepen? Niets is minder waar wanneer je de echte betekenis van de Magna Carta kent.

In 1213 verzamelde zich een groepje leenmannen, ‘barons’ in het Engels, die hun grieven of klachten verzamelden tegen de koning en hem aanmaanden bepaalde maatregelen te nemen. Twee jaar later escaleerde heel de zaak toen de koning zich nog steeds halsstarrig bleef verzetten tegen de eisen van de vazallen. Hierop weigerden de leenmannen hun eed van trouw verder na te leven en bezetten enkelen van hen de stad Londen.

In de zomer van 1215 kwam er na lang onderhandelen een vredesverdrag tot stand tussen beide partijen. Het werd bezegeld in de velden van Runnymede, in het Zuiden van Engeland. Van hierruit werd het verdrag door de secretarissen van de koning gekopiëerd om het naar de verschillende gebieden te verzenden. Hoeveel kopieën er precies gemaakt werden, is niet exact geweten. Wel is het zeker dat er vandaag nog vier van de originele documenten bestaan en deze werden voor de 800ste verjaardag verenigd in de British Library. Een origineel van de Magna Carta bestaat er evenwel niet.

De invloed van de Magna Carta

De onmiddellijke invloed van het Charter was beperkt. Want amper enkele weken na de verzegeling verklaarde paus Innocentius III het document nietig en in september van 1215 brak er een burgeroorlog uit die een einde maakte aan de prille vrede.

Sommigen beschouwen de Magna Carta als de stichting van de democratie in Engeland. Maar dat moet toch wat genuanceerd worden omdat het verdrag enkel van toepassing was op een beperkte groep van de bevolking, namelijk de ‘free men’.

In de loop van de 13de eeuw werden er enkele herwerkte versies van het document gemaakt. In de 17de eeuw werd er beroep gedaan op de Magna Carta om de willekeurige macht van de vorst in te perken. Het document werd zelfs een inspiratiebron voor de Engelse Petition of Rights van 1628. Vandaag wordt het in Engeland nog altijd beschouwd als een belangrijk constitutioneel document, ondanks het feit dat de meeste clausules van de Charter zijn opgeheven of vervangen door een meer recente wetgeving.

Een 19e eeuwse verbeelding van de ondertekening van de Magna Carta

De Magna Carta had ook invloed buiten Engeland. Zo beïnvloedde het de inhoud van de Amerikaanse Bill of Rights van 1791. En had het ook inwerking op talrijke andere grondwettelijke documenten in de wereld. Zelfs in de 20ste eeuw vormde het een bron van inspiratie voor de inhoud voor de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 1950.

Ook in onze tijd is de Magna Carta nog altijd een belangrijk symbool en een kostbaar ‘relikwie’ van de vrijheden van het volk, de inperking van de absolute macht van de koning en zelfs van de eerste aanzet tot democratie. In het licht van of misschien beter tegen de duisternis van vele gebeurtenissen vandaag – de aanslagen in Parijs, de opmars van de terreurgroep IS, het geweld in Syrië en Oekraïne – is de Magna Carta één van de échte wortels van onze moderne, democratische samenleving in Europa. Ik ben dan ook blij en oprecht dankbaar dat ik die vier documenten heb mogen bewonderen. Na dit bezoek durf ik nog krachtiger met fierheid herhalen: “Ik ben blij een Europeaan te zijn.”