DOOR JOHAN EYCKMANS, RAF AERTS, ANDREAS DE BLOCK, ELLEN DECAESTECKER, JOHAN DE TAVERNIER, OLIVIER HONNAY, WANNES KEULEMANS, SANDRA ROUSSEAU, ROBERT SPEIJER, KOENRAAD VAN MEERBEEK, FILIP VOLCKAERT. Niet alleen voor het klimaat, maar ook voor biodiversiteit is het één na twaalf. Beide globale uitdagingen zijn bovendien ook sterk met elkaar verstrengeld.

Zondag eindigde in Glasgow, Schotland, de COP26, de 26e conferentie van de partijen van het VN-raamwerkakkoord over klimaatverandering. De verwachtingen waren hoog gespannen omdat we ondertussen vijf jaar voorbij het historisch akkoord van Parijs (COP21) zijn en de deelnemende landen nieuwe, en striktere, bijdragen moesten beloven om hun uitstoot van broeikasgassen te verminderen¹. Ondertussen hebben al meer dan 100 landen beloofd om koolstofneutraal te worden in de volgende drie tot vier decennia. Tegelijk loopt er onder de vlag van de VN een andere COP, nl. de biodiversiteitsconferentie COP15 in Kunming, China. Verwacht wordt dat de deelnemende landen tijdens de tweede fase van de top volgend voorjaar een soort Parijs-stijl akkoord voor biodiversiteit zullen bereiken met onder meer doelstellingen om de milieuverontreiniging terug te dringen, de verspreiding van invasieve soorten een halt toe te roepen en de oppervlakte van beschermde gebieden te doen toenemen.

Ondertussen zien we in de wetenschappelijke literatuur een consensus tot stand komen dat het niet alleen voor het klimaat, maar ook voor biodiversiteit één na twaalf is om de negatieve trends om te buigen. Bovendien zijn beide globale uitdagingen sterk met elkaar verstrengeld. Het hoge tempo van klimaatverandering dreigt vele soorten over de drempel van uitsterven te duwen. De verbleking en afsterven van de koraalriffen in het Great Barrier reef in Australië als gevolg van de stijging van de temperatuur van het zeewater is een gekend voorbeeld. Tegelijk leidt de verarming van de biodiversiteit er toe dat ecologische systemen minder robuust zijn om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering.

Maar slimme strategieën om biodiversiteit en natuur te versterken, kunnen ook bijdragen aan de oplossing. Ten eerste kunnen zogenaamde nature-based solutions nuttige bijdragen leveren om ons aan te passen aan het veranderende klimaat (adaptatie). Meer ruimte geven aan rivieren is in vele gevallen een kosteneffectieve manier om de negatieve gevolgen van meer frequente en intensere neerslag op te vangen in vergelijking met het bouwen van meer en hogere dijken. Bossen en stedelijk groen zijn prima natuurlijke airco’s om het stedelijk hitte-eilandeffect te milderen².
Ten tweede kunnen natuurlijke systemen ook een belangrijke rol spelen in het verlagen van de broeikasgasconcentratie in de atmosfeer (mitigatie). Regenwouden in de tropen en moerassen en venen in Vlaanderen zijn grote opslagreservoirs van koolstof. Het beschermen van die ecosystemen vermijdt extra uitstoot van broeikasgassen. Herbebossing en het herstel van zulke gebieden, alsook ruimte vrijmaken voor natuur in landbouwgebied, kan zelfs koolstof uit de atmosfeer terug kapteren en vastleggen.

In heel wat gevallen kunnen er win-winsituaties gevonden worden waarbij zowel de biodiversiteit en het klimaat er op vooruit gaan. Maar dit zal niet altijd en overal het geval zijn en soms zal er zelfs een significante substitutie plaatsvinden tussen biodiversiteit en klimaat. Het aanwenden van riviervalleien om water te bergen bij extreme neerslag kan ook negatieve effecten hebben op de lokale biodiversiteit zoals we deze zomer hebben gezien in de Demervallei. Vochtige biodiverse graslanden die lang onder, veelal vervuild, water staan in de zomer, zullen degraderen en op termijn verruigen waarbij dominante soorten het overnemen van kwetsbare zeldzame soorten zoals orchideeën. Het beleid zal dus duidelijke en slimme keuzes moeten maken. Concreet zal de ruimte die in riviervalleien voorzien wordt voor de buffering, groot genoeg moeten zijn om robuuste natuursystemen te creëren met hoge biodiversiteitswaarde.

Kort samengevat kunnen we stellen dat nature-based solutions belangrijke bijdragen kunnen leveren aan zowel adaptatie en mitigatie in klimaatbeleid. In veel gevallen kunnen er zelfs win-winsituaties gevonden worden waarbij zowel het klimaat als de biodiversiteit er op vooruit gaan. Maar om een win-winsituaties te realiseren zal er voldoende ruimte moeten worden vrijgemaakt voor robuuste natuur, ook buiten de huidige beschermde natuurgebieden in Vlaanderen.

Bronnen:

1 Zie https://eciu.net/netzerotracker
2 Haesen, S. et al. (2021), ForestTemp – Sub-canopy microclimate temperatures of European forests, Global Change Biology, DOI: 10.1111/gcb.15892